Letterkunde

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2022

Arie Pos: De wording van Gerrit Komrij. Een biografisch portret

door Dirk De Geest

Tien jaar geleden overleed Gerrit Komrij, een van de meest productieve en veelbesproken auteurs uit ons taalgebied. Komrij blijft nog steeds bekend als bloemlezer en als auteur van polemische essays over alles en nog wat, maar vooral zijn literaire werk geniet blijvend aanzien. In dit handzame boek reconstrueert Arie Pos, op basis van gesprekken met Charles Hofman (de geliefde van Komrij) en een grondig archiefonderzoek, de start van die schitterende loopbaan. In die zin is dit geen volledige biografie maar een boek dat tal van nieuwe inzichten aanbrengt over de manier waarop Gerrit Komrij zijn schrijverschap zag en van start liet gaan.
 
Van op de middelbare school staat voor Gerrit Komrij zijn dubbele identiteit vast: hij is én schrijver én homoseksueel. Het zijn projecten die niet meteen maatschappelijk het makkelijkst zijn op dat ogenblik, maar het blijken wel de ambities die Komrij vele jaren lang zullen drijven in zijn handelen. Komrij start aan de universiteit van Amsterdam een studie Nederlands, maar die zal hij nooit voltooien. De colleges kunnen hem maar gedeeltelijk boeien en, vooral, ze staan de ontwikkeling van zijn eigen schrijverschap eerder in de weg dan dat ze dit ondersteunen. Wel is Komrij actief bij de studentenvereniging Olofspoort, met gedichten en cabaretteksten. Sommige van die eerste probeersels vinden al een plaats in privédrukjes met een kleine oplage, gerealiseerd in vriendenkring. Als homoseksueel gaat de student op zoek naar kringen waar hij zijn identiteit kan realiseren; hij verdient zelf een tijdlang geld door zich bij mannen aan te bieden, en hij vertoont zich graag in provocerende outfits. Toch blijft hij zelfs in die subculturen uiteindelijk grotendeels een outsider.
 
Wel zijn heel wat contacten uit die vormingsjaren van cruciaal belang geweest voor Komrijs literaire loopbaan. Eli Scheen is bijvoorbeeld werkzaam als uitgever en bezorgt Komrij vertaalwerk, Duco van Weerlee publiceert zijn vroege gedichten. Van doorslaggevend belang is echter een diepgaande existentiële crisis die Komrij in 1965 naar Kreta doet vluchten om zijn Amsterdams bestaan te ontlopen. Ondertussen heeft hij zijn latere liefde, Charles Hofman, ontmoet maar tegelijk heeft hij een halfslachtige relatie met Ellen Jonkers. In die toch wel verwarrende omstandigheden schrijft hij zijn eerste (tot voor kort ongepubliceerde) roman, De lange oren van Midas. Het is een boek dat versluierd autobiografisch is, net zoals dat voor heel wat gedichten geldt (iets wat de biograaf overtuigend laat zien). Het helpt Komrij om, in een soort van extatische bui, een soort van nieuwe vorm van leven te vinden: de op lust gerichte man zal zich voortaan afstandelijk gedragen en in de ogen van anderen een masker opzetten. De artistieke waarachtigheid is een pose zoals alle andere.  
 
Bij zijn terugkeer in Amsterdam wordt Komrij bewogen door het besef dat hij als auteur moet kunnen groeien. Zijn hernieuwde contact met Hofman, die zijn levenslange partner wordt, helpt hem daarbij. Samen gaan ze een huis inrichten en antieke spullen verzamelen (en verhandelen). Ze krijgen een vriendenkring, waartoe een tijdlang ook Gerard Reve behoort. En bovenal, Komrij tracht een broodwinning te realiseren als vertaler van zowel hoogstaand literair als pornografisch werk. Uiteindelijk verschijnt dan, na enkele afwijzingen, zijn eerste dichtbundel.  
 
Arie Pos heeft die literaire start uitstekend gereconstrueerd. Zijn levensverhaal leest als een roman, en ook zijn commentaren op de eerste probeersels van Komrij zijn bijzonder leerrijk. Hopelijk is dit fraaie boek de aanzet tot een meer omvattende biografie. Gerrit Komrij verdient dat als auteur en als publieke figuur in Nederland zeker, en Pos is alleszins een bevoorrecht biograaf.  
 
Arie Pos: De wording van Gerrit Komrij. Een biografisch portret. De Bezige Bij, Amsterdam 2022, 222 p. : ill. ISBN 9789403180717. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan