Vertaald proza

BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2022

Banana Yoshimoto: Kitchen

door Jo Vanderwegen

Meer dan dertig jaar geleden scoorde Banana Yoshimoto met haar novelle Kitchen een monsterhit in Japan. Volgens uitgeverij Das Mag wist het boek desondanks in Nederland en België geen even groot publiek aan te spreken. Helemaal zonder succes was de Nederlandse vertaling destijds niet, getuige daarvan de meerdere herdrukken en zelfs een latere heruitgave in pocketformaat. Hoe dan ook, Das Mag achtte de tijd rijp om te voorzien in een nieuwe, frisse vertaling door Maarten Liebregts die tevens wat politieker correct zou moeten zijn. Het vermoeden rijst evenwel dat ook een kwestie in verband met vertaalrechten aan de oorsprong van de opdracht voor de nieuwe vertaling ligt, want met de oorspronkelijke vertaling van E. Kaneshiro-Jager, die toentertijd bij uitgeverij Contact verscheen, was weinig mis.    

Kitchen zonder meer als novelle presenteren, is eigenlijk een beetje misleidend. Het boek bestaat eigenlijk uit twee losstaande novellen, ‘Kitchen’ (deel 1 en deel 2, ‘Volle maan’ genaamd) en ‘Moonlight Shadow’. Hoewel de novelle ‘Moonlight Shadow’ ouder is – het werk stamt uit 1986 – kwam er pas een publicatie nadat Banana Yoshimoto succes kreeg met het verschijnen van het eerste deel van Kitchen in een literair tijdschrift. De bundeling van beide novelles in één kaft is slim, want beide verhalen hebben als hoofdthema’s de ons omringende dood, extreme eenzaamheid en genderfluïditeit, ook al is de uitwerking behoorlijk verschillend.
 
De novelle ‘Kitchen’ zélf beschrijft enkele momenten uit Mikage Sakurai’s leven, na de dood van haar grootmoeder. Mikage is al op jonge leeftijd wees en wordt opgevoed door haar grootouders. Maar wanneer haar overblijvende grootmoeder overlijdt tijdens haar universiteitsstudies, staat ze er echt helemaal alleen voor. Studiegenoot Yūichi Tanabe nodigt haar uit en stelt voor tijdelijk bij hem en zijn moeder in te trekken. Wat dan volgt, ligt niet heel ver van de stijl vandaan van vroeg werk van Murakami: bizarre parallelle dromen, verrassende personages…  In tegenstelling tot Murakami steekt Yoshimoto een heldere boodschap van hoop in haar werk en wil ze de lezer expliciet troosten bij de tegenslagen die hij vroeg of laat te verwerken krijgt. Ook het tweede deel bevat de nodige absurde momenten, die een ontlading geven op momenten van intense twijfel. En dat zonder alles voor te kauwen. Na zoveel jaar staat ‘Kitchen’ nog altijd als een huis: een bijzonder sterk werk, lichtvoetig geschreven, maar met de nodige ernst.
 
Ook in ‘Moonlight Shadow’ blijkt de dood een belangrijke rol te spelen. De jonge Satsuki krijgt in de middelbare school haar eerste serieuze relatie. Na vier jaar tienergeluk sterft haar geliefde Hitoshi in een ongeval; ze behoudt het contact met Hitoshi’s jongere broer. Het magisch-realistische ‘Moonlight Shadow’ is klassieker en evenwichtiger dan ‘Kitchen’, maar ook universeler en vooral conventioneler. De sleutel van het werk ligt in de interpretatie van de symboliek, die zelfs voor een occasionele lezer niet moeilijk te achterhalen zal zijn.
 
Vertaler Maarten Liebregts kiest voor een radicaal andere aanpak dan zijn voorganger en lijkt meer aansluiting te zoeken bij de Japanse brontekst. Om een voorbeeld te noemen: hij kiest er op de openingspagina voor de vertaling van het Japanse klankbegrip pikapika (dat een indruk van ‘blinkend’ moet overbrengen) te verwezenlijken door de klanklading te transfereren naar het Nederlands, terwijl dat woord conventioneel gewoonweg als ‘blinkend’ vertaald zou worden. In plaats van de oude vertaling ‘keukens vol schone, droge theedoeken en met kraakheldere, glanzend witte tegels,’ staat er nu dus: ‘Er hangen meerdere droge, schone theedoeken en de witte tegels glanzen, blink blink!’. Die keuze geeft meer charme aan het werk, maar maakt sommige passages ook stroever. Af en toe vliegt de letterlijke vertaling uit de bocht. Getuige daarvan het onbegrijpelijke: ‘Het duurde niet meer dan een tel, maar even was ik compleet van slag. Het scheen namelijk zo fel, dat het me dreigde te verblinden.’ E. Kaneshiro-Jager verwoordde het zo: ‘Het was maar even en toch was ik volledig verbijsterd. Het was alsof mijn ogen werden verblind door een te sterk licht.’
 
Wel voorziet Maarten Liebregts in een nuttige inleiding, die het werk kadert. Een woordenlijst ontbreekt dan weer. ‘Tatami’ is een begrip dat ondertussen algemeen bekend is, maar woorden als ‘yukata’ of ‘kakiage-don’ zijn dat wellicht nog niet. Hoe dan ook, voor de leesbaarheid stellen zich geen problemen. Dertig jaar na de oorspronkelijke publicatie is het nog altijd even duidelijk waarom Kitchen zo’n grote aantrekking had destijds. Het werk heeft in elk geval nog niets van haar frisse kwaliteit ingeboet en staat garant voor leesplezier en een flinke injectie optimisme.
 
Banana Yoshimoto: Kitchen, Das Mag, Amsterdam 2022, 208 p. ISBN 9789493248441. Vertaling van Kitchin door Maarten Liebregts. Distributie De Wolken

deze pagina printen of opslaan