Letterkunde
BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2022
Bas Heijne: Angst en schoonheid. Louis Couperus, de mystiek der zichtbare dingen
door Carl De Strycker
Van Bas Heijne
was al langer bekend dat hij een fan is van Louis Couperus. Niet alleen schreef
hij een essay bij de voltooiing van de editie van Couperus’ verzamelde werken,
ook in zijn boek Echt zien: literatuur in het mediatijdperk (Athenaeum-Polak
en Van Gennep 2011) was de Haagse
schrijver nadrukkelijk aanwezig. In zijn essaybundel die in 2013 bij De Bezige
Bij verscheen, Angst en schoonheid. Louis Couperus, de mystiek der zichtbare
dingen, nu in een heruitgave bij Prometheus, is dus een echte liefhebber
aan het woord. Heijne legt bevlogen uit waarom romans als De stille kracht, De
boeken der kleine zielen, Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan
en Iskander meesterwerken zijn. Het zijn boeken die genadeloos de tijd
van toen fileren, maar ook vandaag nog steeds iets te zeggen hebben.
Heijnes insteek is
vaak biografisch: het gaat over het portret van Couperus, over de huldiging
voor zijn zestigste verjaardag, het enige interview dat hij ooit gegeven heeft,
zijn persoonlijke wederwaardigheden in Indonesië, zijn homoseksualiteit. Hij
komt echter altijd uit bij het werk en de literatuuropvattingen. Daar is een
goeie reden voor: Couperus zelf verhief liegen tot kunst en maakte veelvuldig
literatuur van zijn leven. Niet voor niets duiken er in veel van zijn romans
zelfportretten op en bestaat een groot deel van zijn latere werk uit
feuilletons waarin hij over zichzelf vertelt — fel aangedikt en geromantiseerd
uiteraard. Dat maakt dat voor Heijne leven en werk onlosmakelijk met elkaar
verbonden zijn, maar dat het ook niet zo makkelijk is om te weten te komen wie
de schrijver was.
Het beeld van Couperus? Traditioneel is dat dit van de geaffecteerde
dandy. Heijne stelt dat bij door te wijzen op het feit dat de auteur als een
workaholic schreef, steeds op zoek naar geld omdat hij een gat in zijn hand
had. De bekende foto’s zijn die van de verfijnde Haagse man, het ware portret
is dat van een nomadische, veelzijdige en hardwerkende vakman. Of neem nu de
vriend Orlando die in vele stukjes van Couperus opduikt. Volgens Heijne treedt
die weliswaar op in waar beleefde anekdotes, maar is het een fictief personage
(waarin de schrijver zijn homo-erotische verlangens sublimeert).
Een van de meest meeslepende passages in Angst en
schoonheid gaat over de persoonlijke ervaringen die ten grondslag zouden
liggen aan de beroemde badkamerscène uit De stille kracht, maar het
knapst is het stuk over Iskander, Couperus’ laatste en minder vaak
gelezen roman. Heijne laat zien dat deze historische roman, net zoals de
vandaag nog steeds geliefde boeken Eline Vere en De boeken der kleine
zielen, een genadeloze kritiek op de contemporaine maatschappij inhoudt.
Heijne is een
aanstekelijk pleitbezorger van Couperus’ werk. Hij toont hoe fascinerend de
figuur Couperus is, maar tegelijk ook hoe sterk en betekenisvol zijn beste werk
nog altijd is.
Bas Heijne: Angst en schoonheid. Louis Couperus. De mystiek der zichtbare
dingen, Prometheus, Amsterdam 2022, 144 p. ISBN 9789044651898.
Distributie L&M Books
deze pagina printen of opslaan