Nederlands proza

BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2023

Rik van Puymbroeck: Treurwil

door Jooris van Hulle

‘De verleden tijd van verdriet bestaat niet’. Deze zin uit Treurwil, de debuutroman van journalist Rik van Puymbroeck, vat samen wat hij voor ogen heeft gehad bij het schrijven. In 2008 publiceerde hij het boek Weduwen (Van Halewyck), waarover hij nu noteert: ‘Hoe wetenschappelijk de dood zelf ook is – het hart stopt met kloppen, dat is het einde – zo onvoorspelbaar is de rouw.’ In de proloog schreef hij toen dat het idee voor het boek er kwam in 1998, toen zijn broer overleed. Het was zijn vader die hem erop wees dat dit niet waar was, ‘hij zei dat hij wist dat het al in 1984 was begonnen.’  

Treurwil opent met een opmerkelijke zin: ‘De dag dat ik geboren werd, vergeet ik nooit.’ Het is eind oktober 1984 als de ik getuige is van het ongeval waarin zijn vriend Filip omkomt, ‘we waren de straat uit gereden en ik stopte voor de drukke kruising waar we over moesten. Filip stopte niet.’ We schrijven november 2022, het moment waarop Van Puymbroeck zijn verdriet en schuldgevoel in de ogen kijkt en noteert: ‘Ik was zeventien en werd geboren.’
 
De lezer volgt bijna letterlijk de schrijver op de voet, van november 2022 tot 1 mei 2023 – boven ieder hoofdstuk wordt, naast een citaat uit romans die hij heeft gelezen en die hem zijn bijgebleven, het schrijfmoment aangeduid – nu eens in zijn woonplaats Meensel-Kiezegem, op andere momenten in de Auvergne, waar hij zich heeft teruggetrokken en – de symboliek is duidelijk – een treurwilg heeft geplant. Dat brengt hem meteen tot de titel van zijn roman: een schijffout maakte van ‘treurwilg’ het beladen woord ‘treurwil’:
 
‘Mensen vinden het een fout als je blijft treuren. Als je wil blijven treuren. Als je de doden niet wil loslaten. Als je de rouw liever op sterkwater zet en koestert in plaats van hem weg te gooien. Als je hem wil vasthouden. In een houdgreep.’
 
Het is de idee die hem ooit, in januari 2023, werd aangereikt door zijn vriend-liedjesmaker JWRoy, die zijn song ‘Treurwil’ schreef na het overlijden van zijn broer. De tekst van het lied staat afgedrukt aan het slot van de roman en bevat onder meer deze bezwerende verzen:
 
‘waar ik ook zoek het blijft ijzig stil
En ik treurwil’
 
Oh en ik wil en ik wil en ik wil wel
En ik treur en ik treur en ik treurwil’
 
Rik van Puymbroeck laat de rouw toe in zijn leven. Dat op de binnenkant van zijn linkerarm het getal ‘24’ in inkt staat geschreven, vat zowat samen wat hem aan verlies en afscheid blijvend heeft getekend. Zijn broer Tom was 32 toen hij overleed op 24 augustus 1998. In 2020 overleed zijn moeder op dezelfde dag. Over zijn moeder en haar leven-in-dienst van anderen schrijft hij een ontroerend en aangrijpend in memoriam-portret. Ook aan zijn grootvader die in 1945 uit Dachau werd bevrijd en in 1956 overleed, wijdt hij een herinneringsbeeld, wanneer hij samen met zijn vader het kamp bezoekt, ‘de hel waaruit zijn vader in 1945 nog wel bevrijd werd, maar die elf jaar later toch zijn dood betekende. Zijn lichaam had het uitgehouden, maar zijn geest was gestorven.’
 
De dood, het afscheid, het verdriet; ze zijn alomtegenwoordig in Treurwil. En toch is het geen lamentatie van begin tot eind. Van Puymbroeck bakent zijn persoonlijke grenzen af als het erop aankomt om te gaan met het verlies: ‘In dit boek staan bijna veertigduizend woorden, geschreven, nooit uitgesproken, als een zoektocht naar wat onzegbaar is of wat wij niet gezegd krijgen.’ En als verantwoording voor wat zijn boek is geworden is er deze uitspraak:
 
‘Durf te schrijven waarom de weemoed je dierbaarder werd dan het uitspattende feest. Vertel over de angst voor het verlies en over het precaire geluk. Maar schreeuw toch ook de liefde uit en leg uit hoe al die verliezen, door herhaling in je botten geslepen, niet het vergeten vroegen, maar het erkennen van wie je werd. Hoe al die doden samen in je lichaam wonen, gedrenkt in verdriet dat niet wegebt en dat dat ook goed is. Rouw werd minder rauw, maar ik koester. Ik omarm.’
 
Of hoe het schrijven bevrijdend kan werken en werkt, ook voor de lezer.
 
Rik van Puymbroeck, Treurwil, Amsterdam, De Bezige Bij, 2023, 206 p. ISBN 9789403128252. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan