Nederlands proza

BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2024

Gerard Koolschijn: Zo oud als de tijd

door Lisanne Vroomen

Via Gerard Koolschijns toneelvertalingen maakte ik kennis met de klassieke tragedies. In zijn bundel Eén familie, acht tragedie, las ik hoe Ifigeneia door haar vader Agamemnon geofferd werd om de doortocht naar Troje mogelijk te maken, hoe Agamemnon later door zijn vrouw Klytaimestra vermoord werd en hoe zijn kinderen Elektra en Orestes die moord wreekten door Klytaimestra en haar minnaar Aigisthos om te brengen. Zo worden in de klassieke tragedies van Aischylos, Sofokles en Euripides moord op moord gestapeld. Geen gezellige familie, om het kort samen te vatten.
 
In 2012 publiceerde Koolschijn bij Athenaeum-Polak en Van Gennep zijn eerste roman, Geen sterveling weet, een autobiografische roman in vijf bedrijven. Twaalf jaar later voegt hij de drieakter Zo oud als de tijd aan zijn oeuvre toe. In zijn nieuwste werk koppelt Koolschijn heden aan verleden op een subtiele wijze. In het eerste deel wisselen twee verhaallijnen elkaar af. We volgen aan de ene kant een schrijver die een jaar lang met zijn vrouw Lidwien en driejarige dochter Ronneke rondreist door Griekenland. Hoewel hij eerst lijkt op een betrokken vader die graag tijd met zijn dochter doorbrengt, komen er langzaam scheurtjes in dat beeld. Hij stelt Ronneke bloot aan gevaarlijke situaties, bijvoorbeeld bij bergwandelingen en zijn vrouw stelt vragen bij de manier waarop hij van zijn driejarige dochter verwacht dat zij zich maar altijd aanpast aan zijn reiswensen.
 
De grootste vraagtekens komen echter door de tweede verhaallijn. Ook hier spelen een vader en een dochter een rol, maar nu wordt er gefocaliseerd vanuit de ogen van de dochter. Deze dochter is Klytaimestra, alhoewel haar naam nergens in het boek genoemd wordt. Ook zij moet zich schikken naar de wil van haar vader, in dit geval niet door te reizen, maar door te huwen. Hoewel de twee verhaallijnen lange tijd los van elkaar lijken te staan, blijkt gaandeweg dat de twee verhalen elkaar tot op bepaalde hoogte spiegelen.
 
In het tweede deel van het boek is enkel de klassieke verhaallijn nog over, nu niet enkel gezien door de ogen van Klytaimestra, maar afwisselend gefocaliseerd vanuit verschillende personages zoals Agamemnon en Achilles (hier ‘Grim’ genoemd). In vogelvlucht volgen de h oofdlijnen uit de klassieke tragedies: Klytaimestra’s dochter wordt geofferd, Troje wordt veroverd en dan komt het punt waar het Koolschijn waarschijnlijk om draait: het moment dat Klytaimestra besluit om zich niet meer te schikken naar de wensen van de mannen om haar heen en het heft letterlijk in eigen handen neemt.
 
Na deze daad schakelt het boek over naar het derde deel, een soort monoloog van de schrijvende vader uit deel één. Hij spuugt zijn gal over hoe zijn eigen vader, gedreven vanuit zijn godsdienstige opvattingen, zijn zoon zijn wil probeert op te leggen, maar ook over hoe de mens de natuur naar de hand wil zetten en over hoe we met oorlog alles stuk maken.
 
Koolschijns boek is geen gemakkelijke kost. Kennis van de klassieke tragedies helpt om de tweede verhaallijn van het boek te volgen. De meeste personages hebben hier immers geen naam en de namen die wel voorkomen stemmen niet overeen met de namen in de tragedies. Ook worden de dialogen gaandeweg de roman steeds plechtstatiger. Dat past bij het onderwerp, maar maakt inleven in de personages juist lastiger omdat het afstandelijk overkomt.
 
Maar dat is niet wat dit boek vooral lastig maakt: het is het tegenover elkaar plaatsen van een verhaal over een hedendaags gezin, een relaas over de toestand van de wereld en de verhalen uit de klassieke tragedies. Waar zijn de verbanden? Wat zijn de aangrijpingspunten? Dat wordt naar het einde van het boek steeds duidelijker. Koolschijn lijkt ons te willen vertellen dat Euripides de mens in al zijn beestachtigheid al doorzag en dat wij geen haar beter zijn geworden. De demon die huist in de familie die maar liefst in acht klassieke tragedies opgeleverd heeft, huist in ons allen. Dat maakt Zo oud als de tijd een intrigerend boek dat veel vragen opwerpt. Laat ik er slechts één ervan expliciet stellen: wat is er van Ronneke geworden? Heeft zij als Klytaimestra het juk van zich af kunnen werpen?
 
Gerard Koolschijn: Zo oud als de tijd, Van Oorschot, Amsterdam 2024, 266 p. ISBN: 9789028242784. Distributie New Book Collective


deze pagina printen of opslaan