Vertaald proza
BOEKEN NR. 6, JUNI 2024
Viet Thanh Nguyen: 'Writing criticism as fiction and fiction as criticism'
door Kris van Zeghbroeck
De Vietnamees-Amerikaanse
auteur Viet Thanh Nguyen (1971) werd geboren in Buon Me Thuot, Zuid-Vietnam.
Na de val van Saigon in 1975 vluchtte hij met zijn katholieke ouders naar de
Verenigde Staten. Eerst woonde hij in een vluchtelingenkamp voor Vietnamezen in
Fort Indiantown Gap en later in Harrisburg, beide in Pennsylvania. In 1978
verhuisde de familie naar San Jose in California, waar ze een van de eerste
Vietnamese kruidenierszaken opende.
Nguyen studeerde Engels en Ethnic Studies aan de University of California in Berkeley, waar hij een doctoraat behaalde. Hij is de Aerol Arnold Chair of
English en Professor of English and American Studies and Ethnicity aan de
University of Southern California. In die capaciteit publiceerde hij non-fictie
over Vietnam en Amerikaans-Aziatische cultuur & literatuur
(vietnguyen.info). Zo onder meer Nothing Ever Dies: Vietnam and The
Memory of War (2016, Finalist National Book Award for Nonfiction 2016)
en Race and Resistance: Literature and Politics in Asian America (2002).
In 2015 verscheen zijn debuutroman The Sympathizer (De
sympathisant), die hem de Pulitzer Prize for Fiction 2016 opleverde.
Bovenop vergaarde hij een aantal kleinere bekroningen zoals de Dayton Literary
Peace Prize, de Center for Fiction First Novel Prize, de Carnegie Medal for
Excellence in Fiction, de Edgar Award for Best First Novel en de Asian/Pacific
American Award for Literature.
Decennialang heeft Nguyen getracht om zijn academische en literaire loopbaan
tot een geheel te versmelten, wat niet eenvoudig is gezien het verschil in
taal, uitgangspunt en redenering. Hij omschrijft zijn ideale doel als ‘writing
criticism as fiction and fiction as criticism’. In die zin gebruikt hij zijn
fictie als een kritiek, een manier om het publiek te schofferen en wakker te
schudden. Daarbij maakt hij voortdurend gebruik van onderhuidse verwijzingen
naar de literaire en culture traditie. Hij moedigt de lezer aan, die vaak
vastgeroest is, om grensoverschrijdend te lezen.
De Vietnam-oorlog was eerder al het onderwerp van Pulitzer
laureaten voor journalistiek, geschiedenis, biografie en algemene non-fictie.
De romans van Denis Johnson (Tree
of Smoke (Een
zuil van rook)) en Tim O’Brien (The
Thing They Carried (Wat
ze droegen)) landden in 2008 en 1991 op een finaleplaats.
Met De
sympathisant (verfilmd als HBO miniserie (2024)) kan het onderwerp nu ook aan de laureaten in de
categorie fictie toegevoegd worden. Een roman die binnen Nguyens
schrijffilosofie samen met zijn studie Nothing
Ever Dies: Vietnam and The Memory of War gelezen kan worden voor
een bredere, diepgravende beeldvorming.
Tijdens de Vietnam-oorlog spioneert een Zuid-Vietnamese kapitein
voor de communisten. Als zoon van een (afwezige) Franse vader (een katholiek
priester) en een Vietnamese moeder, studeert hij in de Verenigde Staten, maar
keert terug uit idealisme voor de communistische revolutie. In opdracht van de
Noord-Vietnamese rebellen infiltreert hij in het Zuid-Vietnamese leger. Na de
val van Saigon emigreert hij met de Zuid-Vietnamese legertop in ballingschap
naar de Verenigde Staten om hun plannen door te spelen. In het kader van een
tegenoffensief keert hij terug naar Vietnam en wordt hij als verrader
gevangengezet.
‘Ik ben een spion, een sluimerende spion, een man met twee gezichten.
En misschien niet verrassend, ik ben ook een man met een dubbele
persoonlijkheid. … Ik heb het vermogen om elk onderwerp van twee kanten te
bekijken’. Met een eerbetoon aan Ralph Ellisons roman Invisible Man (Onzichtbare man),
voert Nguyen in De
sympathisant een naamloze verteller ten tonele die als
gevangene een bekentenis aflegt over zijn dubbelleven als spion. Een man die
zijn vrienden, kameraden en idealen verraden heeft om zichzelf te beschermen en
nu gedwongen wordt tot een 'politieke' bekentenis.
In een mix van spionage-, oorlogs-, politieke- en ideeënroman,
levert Nguyen een kritiek op alle oorlogspartijen in het Vietnam-conflict, die
stuk voor stuk gebruikmaken van macht, autoriteit en geweld om hun ideologie
door te drukken. Ook de Verenigde Staten krijgen een veeg uit de pan omdat ze
zich via Amerikanisme profileren als het enige lichtende voorbeeld en in naam
van de democratie dood en vernieling zaaien: ‘The novel takes the side of
justice, but in so doing, it recognizes that everybody is committing injustice
in the name of these revolutionary and democratic struggles’. (therumpus.net)
Nguyen publiceerde verhalen in onder meer Best New American Voices 2007, Manoa, Narrative
Magazine, TriQuarterly, The Good Men Project, Chicago
Tribune en Gulf Coast. Zijn tweede boek, The
Refugees (2017, De vluchtelingen), is een bundeling van
acht kortverhalen, opgedragen aan ‘alle vluchtelingen, overal ter wereld’. Zijn
recentste non-fictie boek, The Displaced (2018) bundelt het
relaas en de ervaringen van 17 als vluchteling ontwortelde schrijvers van over
de hele wereld.
De acht verhalen uit de bundel De vluchtelingen zijn in een
periode van twintig jaar geschreven. Ze focussen op de ontworteling en
cultuurverschillen van Vietnamese vluchtelingen en hun nakomelingen in de
Verenigde Staten. De term ‘bootvluchtelingen’ ontstond midden jaren zeventig na
de Vietnam-oorlog, toen Vietnamezen massaal het land ontvluchtten om te
ontsnappen aan het communistische regime. Een groot deel in schepen en kleine
niet-zeewaardige boten, wat maakt dat de circa twee miljoen tussen 1975 en 1995
gevluchte Vietnamezen algemeen bekendstonden als bootvluchtelingen.
De helft van de Vietnamezen in diaspora wonen intussen in de Verenigde Staten,
dat een morele verplichting had om Vietnamezen op te nemen na de Amerikaanse
nederlaag. Zij vormen de vierde grootste Aziatisch-Amerikaanse groep in de VS
na de mensen met Chinese, Filipijnse en Indiase roots. Meer dan de helft woont
vandaag in California en Texas. Gezien het verloop van de Vietnam-oorlog stond
een meerderheid van de Amerikaanse bevolking oorspronkelijk vijandig tegenover
de instromende Vietnamezen. Dat bemoeilijkte de integratie en versterkte de
ontworteling van de Vietnamezen, die een sterke band hielden met hun vaderland
en hun cultuur.
Vanuit zijn persoonlijke ervaringen beschrijft Nguyen levensechte personages
die voortdurend geconfronteerd worden met het leven in twee verschillende
werelden. Thema’s als familie, trauma, schuld, dementie en identiteit zijn
universeel, maar krijgen een specifieke aanpak vanuit de diepgewortelde
Vietnamese cultuur. De verhalen zijn momenten uit het leven gesneden met een
plots begin en einde, wat de lezer tot nadenken aanzet.
Nguyen heeft altijd geschreven vanuit zijn culturele achtergrond, zonder
concessies te doen aan het grote publiek. In de VS wordt te gemakkelijk
minderheidsliteratuur geschreven op maat van de taal en ideologie van het
blanke publiek. Vietnam, de zoektocht naar identiteit, het
Amerikaans-Aziatische verhaal en de ervaringen van vluchtelingen vormen de kern
van zijn werk. Fictie en non-fictie kunnen sociaal en economisch onrecht in
kaart brengen en aanklagen. Maar uiteindelijk is er een sociale en politieke
transformatie nodig om vluchtelingen volwaardig in het sociale weefsel te
integreren:
‘I think that identity is a very necessary part of political mobilization and
empowerment. It certainly was for me, to recognize myself as an Asian American,
as a Vietnamese American, as a refugee, and to make a claim on American
identity. These are all crucial moves for me. But there’s no doubt that a
politics organized purely at the level of identity or aesthetics organized
purely at that level is deeply limited. What it cannot do is address the deeply
entrenched problems of inequality and exploitation that occur at the structural
level in any society. Identity is an outcome of that inequality and
exploitation—whether it’s the identity of the majority or the identity of
minorities’.
‘So we can use identities to highlight inequality and exploitation and the
failure to live up to the ideals of a nation or a community, but we can’t
actually change those conditions purely through art and politics organized
around identity. Art and politics also has to engage at the level of social
transformation. Literature, no matter how great it is, can’t change the
conditions that it illuminates. I strongly believe that the fiction I write can
help us to see how history works and how war operates and how refugees are
created. But we’re not going to actually change the problems that my fiction
talks about unless the fiction is enabled by and harnessed to social and
political movements’. (dissentmagazine.org)
Met The Committed (2021, Vietnamees in Parijs) verschijnt de langverwachte tweede roman van Nguyen. Meteen ook een vervolg op De sympathisant, waarin de hoofdfiguur zich als migrant tracht te integreren in Frankrijk en de overheersende Parijse cultuur. Als hasj-dealer komt hij in contact met een groep linkse intellectuelen, wat aanleiding geeft tot uitgesponnen monologen over kolonialisme, neokolonialisme, racisme en de onderdrukkingsmechanismen van overheden.
Het Vietnamees conflict en de martelingen die de ik-verteller onderging krijgen een spiegelbeeld in de spiraal van geweld binnen de Parijse onderwereld. Hij raakt verwikkeld in een bendeoorlog tussen drugskartels, wordt verslaafd aan zijn eigen handelswaar en stelt zich tot doel om twee bloedbroeders, die politiek lijnrecht tegenover elkaar staan, met elkaar te verzoenen.
De beeldvorming rond Vietnam werd lang bepaald door de westerse (oorlogs-)literatuur. Dankzij stemmen als Viet Thanh Nguyen en Ocean Vuong kan dat dominante beeld bijgestuurd worden vanuit het perspectief van Vietnamese migranten, hun geschiedenis en diaspora.
Memoires zijn een typische literaire vorm die zich tussen fictie en non-fictie beweegt. Maar voor het geannoteerde A Man of Two Faces (2023, De man met twee gezichten), 'Een memoir, een geschiedenis, een gedenkschrift', kiest Nguyen expliciet voor een non-fictie boek. Centraal staat zijn familiegeschiedenis van Vietnam naar de Verenigde Staten, gegoten in een niet-lineair verhaal. De opvallende vormgeving is een mengeling van meditaties over herinneringen, racisme en popcultuur.
Nguyen ziet de onconventionele vormgeving als een 'metaverhaal' dat de Amerikaanse droom ontmaskert als een eufemisme voor 'settler colonialism'. (thenation.com) 'The concept of settler colonialism can be defined as a system of oppression based on genocide and colonialism, that aims to displace a population of a nation (oftentimes indigenous people) and replace it with a new settler population'.
'Due to the dominant culture's distorted and biased view on history, inheritors of secondhand memory — those who were not witnesses to the original event but learn about the past through literature or visual media — may uncritically absorb the dominant view of history and then become unwittingly complicit in furthering the original unaddressed trauma or injustice. So someone striving for ethical remembrance should exhaustively question the intent in every narrative, as well as any system or mindset that does not acknowledge disputed or opposite viewpoints'. (Viet Thanh Nguyen op knkx.org)
‘My narrator’s personality – the fact that he’s a man of two minds and two faces – is pretty much me too’ (theguardian.com). Deze uitspraak van Nguyen over het hoofdpersonage van zijn romans heeft (gezien de titel van zijn memoires (De man met twee gezichten)) net zo goed betrekking op hemzelf. In die zin werkt hij nog altijd verder aan een oeuvre waarbinnen leven en werk, fictie en non-fictie met elkaar versmelten (‘writing criticism as fiction and fiction as criticism’). En waarin hij vanuit een aangeboren bescheidenheid (dixit mentor Maxine Kingston (Berkeley)) zichzelf steeds opnieuw langzaam vanuit de rand van het verhaal/betoog naar het centrum profileert.
Viet Thanh Nguyen: De man met twee gezichten, Marmer, Baarn, 2024, 404 p. ISBN 9789460686412. Vertaling van A Man of Two Faces door Monique ter Berg en Jetty Huisman. Distributie Elkedag Boeken
Viet Thanh Nguyen: Vietnamees in Parijs, Marmer, Baarn, 2022, 397 p. ISBN 9789460684784. Vertaling van The Committed door Paul Bruijn en Molly van Gelder. Distributie Elkedag Boeken
Viet Thanh Nguyen: De sympathisant, Marmer, Baarn, 2019, 429 p. ISBN
9789460684289. Vertaling van The Sympathizer door Paul Bruijn en Jetty Huisman.
Distributie Elkedag Boeken
Viet Thanh Nguyen: De vluchtelingen, Marmer, Baarn, 2018, 202 p. ISBN
9789460683770. Vertaling van The Refugees door Paul Bruijn. Distributie Elkedag
Boeken
deze pagina printen of opslaan