Vertaald proza

BOEKEN NR. 9, OKTOBER 2020

David Grossman: Het leven speelt met mij

door Ludo Abicht

Dit is het literaire verhaal van de ontmoeting tussen een heel bijzondere vrouw uit Joegoslavië, Eva Panić Nahir, en een bijzonder begaafd en invoelend verteller. Eva was een heldin van het Joegoslavisch verzet onder maarschalk Tito en, na de oorlog, jammer genoeg een van de vijftigduizend communistische partizanen die na 1945 onder verdenking van ‘stalinisme’ brutaal door het regime van Tito werden uitgeschakeld. Haar man pleegde zelfmoord, zij verbleef jaren in een goelag op het eiland Gilo Otok (letterlijk ‘Het naakte eiland’) dat in wreedheid en sadisme niet voor de strafkampen van Stalin moest onderdoen. Eva overleefde het kamp en vertrok daarna naar de linkse kibboets Sha-ar Ha-amakim in Israël.
    
David Grossman verkreeg van haar de toestemming om haar verhaal in een roman te verwerken: ‘Het was onmogelijk niet van haar te houden en niet versteld te staan van haar kracht en menselijkheid. En het was soms ook moeilijk niet te pletter te slaan tegen de principiële, hermetische hardheid die ze in zich droeg.’
 
Het boek gaat in feite over drie vrouwen: de negentigjarige Eva, haar zestigjarige dochter Nina en de dertigjarige kleindochter Gili. Toen Nina zes jaar oud was, ‘werd ze door haar vader en moeder verlaten’. Althans, zo heeft ze dat toen aangevoeld en dit ‘verraad’ heeft haar hele leven getekend. Voor haar moeder was het eerder een verscheurende keuze geweest (critici spreken van ‘Eva’s choice’): indien ze weigerde haar handtekening te zetten onder een document waarin ze haar man onterecht van landverraad en spionage beschuldigde, werd ze zonder vorm van proces naar de goelag gedeporteerd. De kans dat ze dit zou overleven, was miniem. Haar man was slachtoffer geworden van de terreur en zij wou onder geen omstandigheden zijn nagedachtenis besmeuren, ook niet indien ze daardoor haar dochter waarschijnlijk voor goed zou verliezen.
 
Op het einde van haar leven wil ze met die dochter en haar kleindochter teruggaan naar dit foltereiland en in een film het gehele verhaal vertellen. Het wordt een hallucinerend verhaal, waaruit blijkt hoe moeilijk het is de authentieke waarheid te onthullen, want elk woord kwetst en elk gebaar kan er een te veel zijn.
 
Omdat het over een film gaat, kon Grossman die onvoorstelbare spanningen, hoog oplopende discussies, bijna chirurgisch snijdende verwijten en korte momenten van (een mogelijke aanzet tot) verzoening zo fragmentarisch brengen dat je als lezer samen met de hoofdpersonages stilaan ontdekt wat er vroeger gebeurd is en in feite in hun herinnering nog steeds bezig is. Voor de meerderheid van de huidige lezers is dit waarschijnlijk een van de eerste keren dat ze zo grafisch en indringend met de onmenselijkheid van het regime van Tito geconfronteerd worden, want ook bij deze tegenstander van Hitler en Stalin was er geen plaats voor ook maar een greintje mededogen, wanneer echte of vermeende politieke tegenstanders ongenadig moesten worden gebroken en geëlimineerd.
 
Voor mij was het een emotioneel Aha-Erlebnis: langzaamaan klonken de beschrijvingen van de anonieme kibboets en vooral de heftige discussies over principes, ideologieën en engagement steeds bekender, omdat ik uitgerekend in deze kibboets (Sha-ar ha-amakim in de buurt van Nazareth) jaar na jaar met dorpsgenoten van Eva (en hoogstwaarschijnlijk met haarzelf) dezelfde gesprekken gevoerd heb. Hoe blijf je trouw aan je overtuigingen na al wat je tijdens de Tweede Wereldoorlog en ook daarna hebt meegemaakt? Hoe vind je ooit een evenwicht tussen het persoonlijke en het politieke, en wat moet je kiezen als daar geen compromis tussen mogelijk is? Hoe verzoen je je marxistische internationalisme met een chauvinistisch zionisme dat duidelijk de verkeerde kant op gaat? Voor de leeftijdgenoten van Eva was de grens al overschreden: de kibboets werkte nu met loonarbeiders, de kindertehuizen werden opgeheven en van het eens zo machtige linkse Israëlische kamp bleef nog weinig over.
 
Maar wat nooit kon vernietigd of vergeten worden en door Grossman als het ware in steen gebeiteld werd, is het voorbeeld van Eva Panić Nahir, die door haar eigen vroegere kameraden fysiek en mentaal kapotgemaakt werd, maar nooit haar trouw en liefde verraden heeft, ook al moest ze daarvoor haar eigen geluk en dat van haar gezin opofferen. Je kan een dergelijke koppigheid in naam van en samen met die familieleden betreuren, maar je weet ook dat er voor iemand met het karakter van Eva geen sprake kon geweest zijn van een aanvaardbaar alternatief.  
 
David Grossman: Het leven speelt met mij, Cossee, Amsterdam 2020, 317  p. ISBN 9789059369054. Vertaling van Iti hachajiem mesacheek marbee door Ruben Verhasselt. Distributie Pelckmans Uitgevers

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri