Adolescenten

JEUGDBOEKEN NR. 9, OKTOBER 2020

Ruta Sepetys: Stilte heeft een eigen stem

door Henk van Viegen

Deze vierde roman, de derde in vertaling, van crossoverauteur Ruta Sepetys brengt ons naar het Spanje onder Generaal Franco, een jaar of twintig na het eind van de burgeroorlog (1936-1939). Om de een of andere reden is er de laatste jaren veel aandacht voor deze oorlog en de jaren erna in de (jeugd)literatuur.Vorig jaar was er Cornelia Funkes bewerking van Guillermo del Toro ’s film, Pans Labyrint. Het labyrint van de faun (spelend in 1944, met aandacht voor een van de laatste republikeinse verzetsgroepen); de laatste roman van Isabel Allende Bloemblad van zee begint in de jaren van Spanjes burgeroorlog, en verplaatst zich dan naar Frankrijk en Chili. Ook in de net vertaalde roman De dwalingen van het vlees 5Atlas:Contact) van de Zweedse Lina Wolff spelen de wreedheden van het Franco-regime een belangrijke rol.  

Dat die oorlog nog vers in het geheugen ligt, wordt de lezer meteen onder de neus gewreven, in een scène vol bloed. Het personage Rafa levert het bloed voor de bloedworst en ziet tegelijkertijd voor de zoveelste keer zijn vader voor zijn ogen doodgeschoten worden, twintig jaar terug. Daarna volgt een goed geconstrueerd verhaal dat niet alleen aandacht vraagt voor de van beide kanten opportunistische vriendschap tussen Spanje en de Verenigde Staten, maar vooral voor een tot vrij recent diep geheim gebleven schandaal: dat van verhandelde ‘wees’kinderen. Een samenwerkingsverband tussen het bewind en de katholieke kerk. Kinderen waren zogenaamd dood geboren, de ouders werden naar huis gestuurd, het kind werd verkocht aan een buitenlands gezin of aan goed-katholieke Franco-aanhangers.  
 
Het is 1957. Franco verwelkomt eindelijk de toeristen. De Amerikaan Daniel Matheson denkt met zijn ouders vooral op kennismakingsreis te zijn in het geboorteland van zijn moeder. Zijn ouders blijken echter heel wat meer aan hun hoofd te hebben. Zijn vader is er voor het sluiten van een oliecontract, waarbij hij ook Franco zal ontmoeten. Moeder heeft een geheime agenda: een adoptiekind ophalen. Daniel, groot fan van Robert Capa, is van plan vooral veel te fotograferen. Hij wil er in doorgaan, tegen de wens van zijn vader in. Het gezin verblijft in een zeer chique hotel en krijgt zelfs een eigen bediende, Ana, toegewezen. Het klikt nagenoeg meteen tussen Ana en Daniel, na enige tijd gaan ze al wat samenwerken op het punt van de fotografie. Zo brengt Ana hem in contact met een fotografiewinkel en levert ze commentaar op zijn afdrukken of hoe hij ze als reeks kan inzetten. Daniel kan, dankzij de perskaart van de plaatselijke reporter Ben, de handdruk van Franco met zijn vader vastleggen, maar zelfs dat kan zijn vader niet overtuigen.  
 
Op dubieus advies van de flierefluitende zoon van de Amerikaanse ambassadeur zoekt Daniel Ana op in haar armoedige wijk Vallecas, waar veel op een zijspoor gezette republikeinen terecht gekomen zijn, zoals oud-onderwijsmensen en andere intellectuelen. Langzaam ontdekt Daniel dat het gezin niet alleen gebroken uit de oorlog is gekomen, maar ook dat het volop te maken heeft met de kwestie van de ‘dode’ kinderen. Maar Ana, haar broer Rafa (en diens vriend Fuga), haar oudere zus Julia en haar nicht Puri, die werkt in de katholiek kindertehuis, hebben besloten voorlopig de stilte (zie de titel) te bewaren voor hun geheimen. Niet onverstandig, gelet op de intimiderende aanwezigheid van de guardia civil (‘Lakleren mannen met lakleren zielen’ genoemd, een schuingedrukt leidmotiefje). De lezer weet wel wat ze weten. Puri ontdekt in het archief het gerommel met de baby’s in allerlei adoptiedocumenten, Rafa en Fuga moeten (ze verdienen wat bij als grafdelver) tot hun verbijstering met enige regelmaat lege doodskistjes begraven. Ten slotte blijkt dat Daniels eigen gezin er eveneens bij betrokken is, zeer close zelfs.  
 
Hoewel het tussen Daniel en Ana echte liefde is, moeten ze elkaar, door de omstandigheden, loslaten. In het tweede deel, dat speelt in 1975 en ’76, keert de vrijgezel gebleven Daniel samen met zijn stiefzus terug naar het inmiddels nét vrijere Spanje. Het zal geen verbazing wekken dat er veel opgehelderd wordt. En omhelsd.  
 
Het is Sepety gelukt een meeslepend verhaal te vertellen over Spanjes ‘wezen’schandaal, aan de hand van twee families die intiem verweven blijken. En passant laat ze, aan de hand van tussen de hoofdstukken opgenomen memo’s en krantenberichten, zien dat haar land, de VS, duidelijk met Franco’s Spanje in zijn maag zat, maar de handelsbelangen toch liet prevaleren. Ook pakt ze nog even de actuele kwestie mee van de Vallei der Gevallenen, een enorm mausoleum waar Franco-volgelingen eervol, en republikeinen eerloos hun laatste rustplaats vonden – een kwestie waar Spanje dan weer mee in z’n maag zit. Ook Franco lag er, tot vreugde van zijn fans die hem daar kwamen opzoeken. Zeer recent zijn Franco’s resten ergens anders neergelegd.  
 
Het verhaal wordt vlot verteld, met een paar enigszins gemakkelijke wendingen, vooral in de eerste scènes van Daniel en Ana. Sepety bezondigt zich nauwelijks aan effectbejag. Wellicht is de beginscène wat te expliciet dramatisch om echt interessant te zijn. Klef romantisch is ineens na twintig jaar de hereniging van Daniel en Ana op een stil pleintje. Heel erg Hollywood, de slow motion dient zich vanzelf aan.  
 
Van verschillende kanten, het dringendst en dwingends door Miquel van de fotozaak, van Ben en van Fuga, krijgt Daniel het advies zich niet te gedragen als drager van Spanjes geschiedenis, die de duistere geheimen wel eens even zal ophelderen, bijvoorbeeld met zijn krachtige foto’s. Hij kan zijn lens op het Spaanse volk richten, maar het is niet zijn land. Het is ook daarom mooi dat zowel op het Nederlandse als op het Amerikaanse omslag ‘Daniel’ ontbreekt, maar dat er gekozen is voor het portret van een vrouw, in wie je Ana kunt zien, en wellicht ook een beetje Puri.  
 
Sepety heeft zich goed gedocumenteerd, zoals ook in haar eerdere boeken. Haar uitgever, overtuigd van haar kracht op het gebied van historische fictie, zette haar op het spoor van ‘de verdwenen kinderen van Spanje’. Mijn inschatting is dat volwassenen dit boek interessanter zullen vinden dan young adults. Achterin vinden we een indrukwekkende literatuurlijst, een woordenlijst en een paar pagina’s met foto’s, waarvan er enkele ‘van Daniel’ geweest kunnen zijn, die worden namelijk beschreven in het verhaal.  
 
Ruta Sepetys: Stilte heeft een eigen stem, Luitingh-Sijthoff, Amsterdam, 2020, 553 p. ISBN 9789024588756. Vertaling van The Fountains of Silence door Aleid van Eekelen-Benders. Distributie VBK België 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri