Vertaald proza

BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2022

Mohsin Hamid: De laatste witte man

door Erick Kila

Je denkt gelijk aan Franz Kafka als je het begin van De laatste witte man leest. In De gedaanteverwisseling komt handelsreiziger Gregor Samsa er op een ochtend achter dat hij ’s nachts is veranderd in een groot insect. Het begin van een verhaal dat voor Samsa niet goed afloopt. In de vijfde roman van de Brits-Pakistaanse auteur Mohsin Hamid (1971) merkt de witte man Anders bij het ontwaken dat hij veranderd is in een man van kleur. Een te gemakkelijke navolging van Kafka, lijkt het. Maar Hamid bewijst dat je met een ‘geleend’ begin toch tot een verrassend eigen verhaal kunt komen.  

Het past in deze tijd, het nadenken over de relatie huidskleur en maatschappelijke kansen. Maar als een literair thema ‘hot’ is, lopen schrijvers wel het gevaar platgetreden paden te gaan volgen. Een nieuw licht op dit soort discussies is schaars. Hamid vervolgt het Kafkaëske begin met een relaas dat qua vorm en inhoud het best als vloeiend omschreven kan worden. Hij gebruikt uitsluitend zinnen waaraan geen eind lijkt te komen. De lezer begeeft zich op meanderende paden met alleen komma’s als richtingaanwijzer. Je moet eraan wennen, maar dan levert het kabbelend samengaan van wendingen, gevolgtrekkingen en twijfels opeens iets op dat overtuigt. Ook de herhaling, met name de aarzelende herhaling, beoefent Hamid met overgave. Niets in deze roman is definitief, niets staat vast. Het lijkt de moderne werkelijkheid wel.
 
In zo’n sfeer past geen zwart-wit denken. De nieuwe realiteit van Anders wordt dan ook tastend verkend. Oordelen blijven achterwege. Er opent zich veeleer een filosofisch zelfonderzoek. Stapsgewijs ondergaan meer mensen het lot van Anders. De effecten die dan optreden in de samenleving laten zich raden.
 
Hamid’s ingreep in de natuurlijke biologische wetten komt nergens gekunsteld over. Dat heeft te maken met zijn schrijfstijl, zijn inzicht in de psyche van de mens en het insluipende karakter van de ‘verkleuring’.
 
Wat speelt er door de bovenkamer als ons iets drastisch en onverwachts overkomt? Bij het beantwoorden van die vraag doseert Hamid heel knap angst, twijfel, schaamte en hoop. Zonder grote woorden, zonder goedkoop effectbejag. Zijn hoofdpersonage Anders wekt sympathie door levensechte aarzelingen en angsten, maar ook door hoopvolle redeneringen. Oona, de vriendin van Anders, vult met haar beleving van de gebeurtenissen dit intrigerende rollenspel goed aan.
 
Als kleuronderscheid geen rol meer speelt, blijft vanzelf het belangrijkste over: de persoonlijkheid. Het heeft daarbij iets tragisch dat de moeder van Oona en de vader van Anders zich nog het meest vertwijfeld voelen over de ontstane situatie. Zij blijven, misschien wel daardoor, het langst wit.
 
Klimaat, economie en politiek veroorzaken migratiestromen die invloed hebben op de innerlijke en uiterlijke kleur van naties. Het gelijke speelveld van Mohsin Hamid heeft naast literaire waarde een functie in het denken over veranderingen. De lezer - van kleur of wit - neemt als vanzelf deel aan de gedachtenoefening die De laatste witte man biedt.
 
Saskia van der Lingen zorgde voor een goede vertaling van deze uitdagende roman.
 
Mohsin Hamid: De laatste witte man, De Bezige Bij, Amsterdam 2022, 189 p. ISBN 9789403182810. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri