Vertaald proza

BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2023

Erri De Luca: Niet nu, niet hier

door Inge Lanslots

Toen Erri De Luca (1950) in 1989 zijn eerste roman Niet nu, niet hier uitbracht, werd hij meteen beschouwd als een literair buitenbeentje. In tegenstelling tot zijn collega’s was hij immers geen intellectueel-academicus, zoals een Umberto Eco of een Antonio Tabucchi, die met respectievelijk De naam van de roos (1984) en Indiase nocturne (1988) de Italiaanse literatuur begin jaren 1980 nieuw leven hadden ingeblazen – die literaire boom werd nog versterkt door de verfilming uit 1986 met Sean Connery in de hoofrol. De Luca was indertijd al dertien jaar bouwvakker, het oudste mannelijke beroep ter wereld, zoals hij ook in het ‘Voorwoord. Twintig jaar na dato’ van Niet nu, niet hier (2023) stelt. In datzelfde voorwoord beschrijft hij hoe hij na een dag hard labeur met het aanhoudende geluid van een drilboor gehoor moest geven aan een innerlijke stem die hem een verhaal dicteerde dat hij neerschreef in een schrift. Toch heeft zijn auteurschap nooit aangevoeld als werk. Daarnaast weet De Luca nog steeds niet hoe om te gaan met zijn roem. Hij ziet zichzelf nog altijd eerder als de redacteur en niet als de auteur van zijn pakkende vertellingen.    

Net zoals De Luca’s later werken heeft Niet nu, niet hier een duidelijk autobiografische ondertoon. In de korte debuutroman, of ook wel novelle, richt de ik-verteller zich in één lange brief tot zijn moeder. Meteen wordt duidelijk hoe moeilijk hun relatie was. Ze lijken elkaar nooit echt begrepen te hebben, in het nu en het hier. Zijn moeder legde haar stotterende zoon meer dan eens het zwijgen op. Die moeilijke communicatie wil hij nu bijstellen, weliswaar ‘bij verstek, zonder omhelzingen’ en in één richting. ‘Het verleden komt in me naar boven met de schijn van volledigheid, uit het verlangen ergens bij te horen, en dat is wat me er vanavond toe beweegt, naar het verleden, naar mijn herkomst te kijken.’ Niet nu, niet hier ademt vervreemding en onwennigheid.  
 
De ik-verteller reconstrueert zijn leven aan de hand van foto’s die zijn vader nam tot die blind werd – op de cover van de Italiaanse editie prijkt de belangrijkste. De Luca had een mooie kindertijd, ondanks de armoede in de naoorlogse periode. Hij was een teruggetrokken maar ook een koppig kind dat de bibliotheek van zijn vader plunderde en de wereld om zich heen bestudeerde. De Luca ging niet de weg op die zijn vader voor hem had uitgestippeld. De zoon maakte deel uit van Lotta Continua, een van de buitenparlementaire bewegingen van ‘Nieuw Links’ die eind jaren zestig en in de jaren zeventig actief waren. De Luca’s vader begreep zijn revolutionaire zoon niet, maar respecteerde wel zijn keuzes. Hij volgde zijn zoon vanop afstand tot kanker hen weer samenbracht. In Niet nu, niet hier gaan leven en dood samen, ook wanneer anderen De Luca’s levenspad kruisen.
 
Naast die personages van vlees en bloed verhoudt De Luca zich ook tot Napels, zijn ‘thuisbasis’. Niet nu, niet hier brengt de stads gelaagdheid, de vele tegenstellingen en het typisch bezwerende ritme. Raffaele La Capria, die een lovende tekst schreef om De Luca’s debuut voor te stellen, had dat geografische label liever niet gebruikt wegens te ‘stereotyperend en beperkend’, maar de debuterende De Luca stond erop. Napels zou hem nooit loslaten, ook niet in latere teksten.
 
Niet nu, niet hier legt ook de basis voor De Luca’s uitgepuurde, poëtische stijl die de lezer terugvindt in zowel zijn verhalen, essays, gedichten en vertalingen. De reflectie over de zoektocht van zijn vertellers/protagonisten naar de meest gepaste verwoording voor hun gevoelens en gedachten, is een wederkerend thema in De Luca's teksten. De Nederlandstalige lezer betreurt allicht dat er in het Nederlands alsnog onvoldoende werken van hem beschikbaar zijn. Annemart Pilon brengt met Niet nu, niet hier een tweede vertaling uit De Luca’s indrukwekkende productie. Ze capteert De Luca’s betoverende proza in zijn essentie.
 
Erri De Luca: Niet nu, niet hier, HetMoet, Amsterdam 2023, 101 p. ISBN 9789083206073. Vertaling van Non ora, non qui door Annemart Pilon

deze pagina printen of opslaan