Non-fictie

BOEKEN NR. 1, JANUARI 2024

Jonas Roelens en Nathan van Kleij (red): Middeleeuwse medemensen. De clichés over de donkere eeuwen voorbij

door Lisanne Vroomen

In Middeleeuwse medemensen onder redactie van Jonas Roelens en Nathan van Kleij behandelen tien mediëvisten elke één cliché over de middeleeuwen. De nadruk ligt op de Lage Landen in de periode van 1200 tot 1500. De experts weerleggen of nuanceren veelgehoorde opvattingen, bijvoorbeeld dat de middeleeuwen onhygiënisch, preuts of gewelddadig zouden zijn.  

Een cynicus kan wellicht zeggen dat dit boek geen zin heeft. Het is zeker niet het eerste boek dat clichés over de middeleeuwen wil tegenspreken. In het boek Wijvenwereld van historici Andrea Bardyn, Jelle Haemers en Chanelle Delameillieure (Vrijdag 2019) wordt het stereotiepe beeld van de middeleeuwse vrouw onderuitgehaald en in Vreemd vertrouwd (AUP 2018) laat Jozef Janssens zien dat de middeleeuwers helemaal niet zo eigenaardig zijn. Al die boeken ten spijt, tieren clichés over de middeleeuwen weelderig, al dan niet aan gewakkerd door series als Game of Thrones.
 
Laten we eerlijk zijn, Middeleeuwse medemensen zal inderdaad niet iedereen bereiken en de clichés over de middeleeuwen zullen nog steeds hun kop opsteken. Toch is dit een waardevol boek. De auteurs weten op toegankelijke wijze het debat te openen over de tien stereotypen, en mediëvisten en andere geïnteresseerden kunnen zeker nog wat leren van dit boek. Zo leerde ik dat crises invloed hebben op de mate van ongelijkheid in de samenleving en dat mensen die de paasdatum berekenen computisten heten.
 
De grote mate van toegankelijkheid van het boek komt vooral door de manier waarop verschillende bijdragen een link leggen tussen het toen en het nu. Laat ik twee voorbeelden geven. In het hoofdstuk ‘De middeleeuwen zijn vies’ van Janna Coomans wordt onder andere de pest besproken. Daarbij wordt een expliciete link gelegd naar de covid-epidemie. Begin twintigste eeuw verweten historici de middeleeuwers te koppig en onwetend te zijn om zich aan hygiëneregels over de omgang met de pest te houden. Inmiddels weten we dat je geen middeleeuwer hoeft te zijn om maatregelen aan je laars te lappen. Coomans wijst op vergelijkbare sociale en politieke dynamieken in het bestrijden van de pest enerzijds en covid anderzijds. Juist het recente verleden maakt duidelijk hoe bevooroordeeld onze blik op de middeleeuwers was.
 
Een andere parallel tussen toen en nu is te vinden in de bijdrage van Jim van der Meulen die de feodaliteit van de middeleeuwen ter discussie stelt. Hiervoor geeft hij een uitvoerige analyse van de textielindustrie in de middeleeuwse Lage Landen. In het begin van zijn stuk refereert hij echter ook aan de textielindustrie nu. Dit is een impliciete oproep om toen met nu te vergelijken: in welke situatie is de arbeider slechter af? En in welk systeem zit meer feodaliteit waarbij de rijken rijker worden en de armen armer? Ik denk dat het antwoord duidelijk is.
 
Hoewel ik het zeker een waardevol boek vind, heb ik toch enkele punten van kritiek. Naar mijn idee had er meer afstemming kunnen zijn over de invulling van de verschillende bijdragen. Nu is er soms iets te veel overlap en soms weer te weinig. Ik neem als voorbeeld het hoofdstuk ‘De middeleeuwen zijn vrouwonvriendelijk’. Hier wordt onder andere ingegaan op vrouwelijke seksualiteit. Daardoor overlapt de informatie met het hoofdstuk over het hoofdstuk over het vooroordeel dat de middeleeuwers preuts zijn. Aan de andere kant mis ik in het hoofdstuk over de autoritaire middeleeuwen informatie over de macht van de vrouw, een onderwerp dat gelukkig wel aan bod komt in het hoofdstuk over de middeleeuwse vrouwen.
 
Een tweede bedenking die ik tijdens het lezen kreeg, is: creëert het boek niet net zo goed nieuwe stereotypes? De middeleeuwer is niet zus, maar de middeleeuwer is zo. Redacteurs zijn zich gelukkig van dit risico bewust. In hun nawoord geven ze aan dat de middeleeuwen niet bestaan, maar dat het beeld van de middeleeuwen wel steeds door elke generatie bijgeschaafd wordt. De auteurs van dit boek hebben zeker hun bijdrage geleverd aan dat proces. Voor wie ook zijn eigen ideeën over de middeleeuwen bij wil schaven is dit boek een must-read.  
 
Jonas Roelens en Nathan van Kleij (red): Middeleeuwse medemensen. De clichés over de donkere eeuwen voorbij, Ertsberg, Deurne 2023, 337 p. ISBN 9789464750379. Distributie Elkedag Boeken

deze pagina printen of opslaan