Letterkunde

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2024

Alfred Birney: Zwerfpost

door Jo Vanderwegen

Zeven jaar geleden alweer kende Alfred Birney (1951) zijn doorbraak bij het grote publiek toen hij met De tolk van Java in 2017 de Libris Literatuurprijs won. De roman over zijn vader die tijdens de onafhankelijkheidsoorlog van Indonesië werkte als tolk voor de inlichtingendienst van de Nederlandse marine biedt een diep inzicht in de recente geschiedenis van Indonesië en de relatie van het land en haar inwoners met de voormalige kolonisator Nederland. Vooral ook de trauma’s waarmee zijn vader te kampen had, en de invloed daarvan op zijn gezin worden beklemmend beschreven. 

Voorafgaand aan deze bekroning was Birney echter al jaren actief als schrijver.  
 
Met Zwerfpost heeft Alfred Birney een zeer lezenswaardig persoonlijk overzicht gemaakt van al wat hij de afgelopen 25 jaar schreef over koloniale en postkoloniale romans, ideeën en geschiedenisboeken. Zowel essays, kritieken, portretten van onbekende schrijvers als columns passeren de revue. De teksten verschenen veelal in tijdschriften, eigen uitgaven en op het internet. De toon is (zeer) persoonlijk; vaak weeft hij eigen ervaringen of reisverslagen doorheen zijn opinie.
 
De vuistdikke bundel wordt ingeleid door Gustaaf Peek, hedendaags auteur met een Indonesische moeder en een Nederlandse vader, die zich met enige regelmaat in Nederland in het debat over postkolonialisme mengt. Peek schetst leven en werk van Alfred Birney en gaat in op zijn kritische stem in het postkoloniale discours.
 
De stukken zijn chronologisch geordend, te beginnen in 1998. Algemeen gesproken is de rode draad doorheen het werk de visie op en van de Indo, zowel in de Indische tijd als het heden. Het gaat om een tussenfiguur, veelal onbegrepen en ongezien, zo stelt Alfred Birney. Hij stelt de vraag waarom in het jaar waarin de Indische letteren centraal staan, het boekenweekgeschenk geschreven wordt door A. F. Th. van der Heijden, een Nederlander zonder enige binding met de voormalige kolonie, in plaats van te kiezen voor een van de vele getalenteerde maar onbekendere schrijvers afkomstig uit het land in kwestie. Birney pleit ook voor helderheid in de terminologie (Indisch / Indo / Indo-Europeaan / …) en intellectuele eerlijkheid gezien de verscheidenheid aan rechten en mogelijkheden voor al die verschillende groepen. Steeds weer hebben Indo’s te maken met stigmatisering: zij moeten zich bijvoorbeeld als auteurs steeds weer verantwoorden voor hun afkomst, in de zin dat in hun literatuur naar sporen van hun afkomst wordt gezocht, terwijl F. Springer of Hella Haasse, aldus Birney, nooit hoeven uit te leggen waarom hun boeken gesitueerd zijn in Indië (of Indonesië).
 
Als antwoord op het boek van Rob Nieuwenhuys (Oost-Indische spiegel. Wat Nederlandse schrijvers en dichters over Indonesië hebben geschreven, vanaf de eerste jaren der Compagnie tot op heden) uit 1972 – vele jaren gezien als hét standaardwerk over de Indische letteren – publiceerde Birney in 1998 Oost-Indische inkt. 400 jaar Indië in de Nederlandse letteren. Hij gaf aandacht aan ‘vergeten’ auteurs en doorbrak de cirkel waarin Louis Couperus en Multatuli de boventoon voerden.
 
De kritiek die Birney op zijn overzicht krijgt, pareert hij opnieuw in essays die gepubliceerd worden in literaire tijdschriften of blogs (en dus in Zwerfpost worden opgenomen). In snedige volzinnen en beeldende taal maakt hij zijn standpunt duidelijk. Niet zelden lardeert hij zijn visie met de beschrijving van vetes en twisten tussen prominente leden van de Indische schrijversgemeenschap. Birney gaat nog verder; zo fileert hij het veelgeroemde magnum opus Revolusi van David van Reybrouck. ‘Kuifje op Java’ hangt te zeer het West-Europese perspectief aan, aldus Birney, en dat alles ten koste van de zienswijze van de Indonesiërs. Opnieuw is hier niks nieuws onder de zon, dixit Alfred Birney. Anderzijds werpt hij ook zijn licht op Atte Jongstra’s Kristalman. Multatuli-oefeningen. Lovend beschrijft hij hoe nu eens níet de Max Havelaar (maar wel Multitali’s Millioenen-studiën) onder de aandacht wordt gebracht.
 
Zwerfpost is een onmisbaar overzicht voor de lezer. Niet alleen kan deze genieten van zeer goed geschreven teksten, hij krijgt ook een zicht op een te lang onbekend gebleven aspect van de Nederlandse literatuur door een spits, kritisch en onderbelicht schrijver. Het kan tegelijk dienen als naslagwerk door de vele voetnoten en het gedetailleerde register. Koop Zwerfpost en ga meteen op zoek naar al het andere nog beschikbare werk van Alfred Birney! Hij is het meer dan waard! Vijf sterren (en nog een paar meer) voor deze unieke stem.
 
Alfred Birney: Zwerfpost, De Geus, Breda 2024, 603 p. ISBN 9789044548938. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan