Vertaald proza

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2024

José Enrique Bortoluci: Wat van mij is

door Hugo Van Hoecke

Het leven van een vrachtwagenchauffeur in het Braziliaanse binnenland heeft altijd iets weg gehad van een epos, maar dat werd het zeker in de periode -- nauwelijks enkele tientallen jaren geleden -- toen een heuse ontginningsrage zich settelde in de hoofden van de kapitaalkrachtige elites, met als gevolg dat het maagdelijke Amazone-oerwoud heilloos overspoeld werd met niets ontziende wegen- en boskapprojecten. Onder grote druk en voor een karig loon moesten truckers lijf en leden inzetten om te voldoen aan de eisen van hun opdrachtgevers, vaak ten koste van hun gezondheid, hun welbevinden en hun gezin. ‘Van al mijn truckervrienden is er maar eentje rijk geworden: Braga. […] Hij had een stuk of acht, negen trucks. Maar hij kreeg ’t aan zijn hart en ging dood, volgens mij was hij nog geen vijftig’. In dit fragment is de bejaarde José Bortoluci aan het woord, een van deze ‘vergeten helden’, en vader van de auteur van dit boek.
 
Na vijftig jaar van zijn leven te hebben doorgebracht op de vrachtwagen is José’s lichaam totaal geruïneerd. Hart, longen, darmen, niets functioneert nog, uitzichtloos aangetast door kanker (‘Ik ben een wandelende milieuramp’). In zijn tanende geest ligt enkel nog een hoop flarden begraven uit dat chauffeursverleden. Maar daar loopt hij niet mee te koop -- want wat zou hij, hij is immers maar ‘een gewone man’. En toch sluimert in hem een leerzaam levensverhaal. Het is pas wanneer zijn zoon José Henrique in dat verleden begint te graven dat de ex-trucker mondjesmaat een handvol van die flarden prijsgeeft. José Henrique heeft het opvallend genoeg wél tot studeren gebracht, hij promoveerde zelfs in de VS tot socioloog. De gesprekken die hij met zijn afgeleefde vader had over diens leven verwerkt hij in dit boek tot een zogeheten ‘memoir’, een verlaat eerbetoon zeg maar.
 
Zo ontstond een harmonisch relaas dat sociologische reflecties van een studax koppelt aan het doorleefde leven van die ene onbelangrijke man onder velen. Het is geen biografie geworden, want in zulk genre probeert een auteur de ‘ware feiten’ te achterhalen uit het leven van een belangrijk geacht figuur, en dat is José allerminst. Een sociale geschiedenis van de Braziliaanse vrachtwagenchauffeurs werd het al evenmin, doelbewust. Wat dit boek aanreikt is een respectvolle confrontatie van twee uiteenlopende levensmodellen, het ene dat zich thuis weet in termen van klasse, destabilisatie, historisch subject, coöptatie, bewustzijn, het andere in termen afkomstig uit het dagelijks leven van de arbeider: vracht, lading, brandstof, vervoerder, baas, belastingen, tol. Maar onverzoenbaar zijn beide niet zoals blijkt; wél complementair. Een voorafname op deze complementariteit vinden we al in de aanvangszin van het boek, waar de ongeletterde vader José zijn geletterde zoon aanmaant: ‘Vergeet niet dat je vader deze luchthaven heeft helpen bouwen zodat jij kan vliegen’.
 
Vijf decennia later, in 2021, geraakt alles in een stroomversnelling. De corona-epidemie hield de mensen aan huis gekluisterd, vader José werd almaar meer de willoze speelbal van de medische wereld, en José Henrique begon ernstig na te denken over dit boekproject. Zijn vader twijfelde aan het nut daarvan, maar zei wel: ‘Als jij er gelukkig van wordt, dan ik ook’. José Henrique registreerde dus alle gesprekken met hem en strooide de anekdotes die hij daarin te horen kreeg, ‘kleine dingen van het leven die het ritme van alledag aangeven’, uit over zijn boek, ze inkapselend in een eigen verhaal over -- zoals de titel aangeeft -- wat van hem is. Zijn vader met name, door wie hij beseft hoe ongelijk het leven kan zijn. Weliswaar wordt in dat verhaal de brede achtergrond van het Braziliaanse truckersbestaan in beeld gebracht, maar ligt vóór alles de focus op die ene versleten oude man, José Bortoluci. Met als doelstelling zijn vader voor één keer de erkenning te geven die hij ruimschoots verdiend heeft, maar als eenvoudige man niet krijgt. En om tegelijk een ode te brengen aan wie het gulle bestaan niet in de schoot geworpen krijgt.
 
José Henrique Bortoluci: Wat van mij is, De Arbeiderspers, Amsterdam 2024, 176 p. Vertaling van O que é meu door Marilyn Suy. ISBN 9789029550765. Distributie L&M Books


deze pagina printen of opslaan