Nederlands proza
BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2024
Ilse Josepha Lazaroms: Elders
door Jooris van Hulle
Na
jaren van omzwervingen heeft de naamloos blijvende ik-verteller uit Elders
van Ilse Josepha Lazaroms eindelijk – zo lijkt het toch – een thuis gevonden in
een kleine woning in Amsterdam. Daar woont zij als alleenstaande moeder met
haar dochtertje van zeven. De vader van het kind, een ronddolende, van dag tot
dag levende Amerikaanse musicus, heeft ze achtergelaten op de woonboot op de
Hudson waar ze een tijdlang met hem samenleefde. Nu, na twintig jaar
weergekeerd in Nederland, staat ze voor wat misschien wel de zwaarste opdracht
in haar leven wordt: ergens blijven. Dat zij nu, letterlijk dan toch, een huis
heeft gevonden, zou haar de garantie moeten bieden dat het moet lukken. Hoewel:
‘het stelt me
gerust dat dit huis geen fundering heeft. […] Hiervoor woonde ik op een bootje
op de Hudson. De wind komt net als toen de woonkamer binnen, maar het
schommelen is minder geworden.’
Van het relaas van één nacht uit het leven van haar
hoofdfiguur heeft Ilse Josepha Lazaroms een indringend en beklijvend literair
werkstuk gemaakt. Aan het slot van de roman kan de ik haar schrijverschap aan
de ene en de verantwoordelijkheid als moeder aan de andere kant een plaats
geven in haar leven:
‘schrijven is een eindeloze balanceeract tussen verdwijnen en aanwezig
zijn, jezelf verliezen en jezelf vinden. Als je eraf valt, van het dunne touw
tussen jou en de afgrond, kun je niets meer navertellen. Daarom balanceer ik,
doe ik mijn uiterste best om te blijven staan.’
Met rond zich de spullen die ze
heeft bewaard, ‘twintig jaar, verpakt in dertien dozen en twee kleine bruinleren
koffers’ brengt de ik fragmenten uit haar verleden in kaart. Nu pas wordt het
haar duidelijk hoe schadelijk de nawerking is geweest voor haar van de idee dat
moederschap en schrijverschap elkaar uitsluiten, ‘ik weet dat ik nooit meer zal
kunnen verdwijnen zoals mijn geliefde dichters verdwenen. Ik wil mezelf kunnen
verliezen in taal, én ik wil dicht bij mijn kind zijn.’ Als zij het hier heeft
over haar geliefde dichters: ze maakt een scriptie over Anna Sexton, ze is
blijvend in de ban geraakt van Sylvia Plath en Virginia Woolf. En even
nadrukkelijk dringt zich de herinnering op aan een vriendin die onder een trein
is gesprongen. Of hoe zij ooit in Oslo haar geliefde naar de afgrond volgde,
maar: ‘op het randje bleef ik staan. Dit was zijn vlucht, hij de mijne.’
De snelle
opeenvolging van kortaffe tekstdelen binnen de verschillende hoofdstukken, die
zelf van elkaar worden afgescheiden door heel summier gehouden
herinneringsbeelden, maakt de onrust van de ik uit Elders bijna
voelbaar. Met de bezwerende herhaling van de openingszin van de aparte
hoofdstukken (‘Boven slaap je. Beneden zit ik. Ik ben je moeder.’) wordt de
thematiek van het geheel nog een extra in de verf gezet. Nog meer betekenis
krijgt de mantra als bijna exact op de helft van de roman de lijn wordt
doorbroken als de dochter naar beneden komt. Het is voor de ik de directe
confrontatie met de werkelijkheid van haar bestaan, ze zal ook in het verhaal
dat ze doet ‘meer lucht toelaten’, te weten de herinneringen aan haar overgrootmoeder
en haar grootmoeder. Wat zij zich heel precies weer voor ogen brengt, is het
dwangmatig herhaalde op- en afgaan van de trap van haar oma, iets wat zij bij
zichzelf herkent in haar talloze vliegtuigreizen:
‘dezelfde, zich steeds
herhalende beweging weg van jezelf, weg, weg, weg, een ritme aangestuurd door
angst, door onrust, dezelfde beweging maar dan uitvergroot, niet de trap op en
af maar de hele wereld over.’
De metafoor wordt aan het slot van de roman dan naar de
direct beleefde werkelijkheid overgeheveld: de ik gaat nu de trap op, naar
boven, daar waar haar dochtertje op haar heeft geroepen. Het ‘elders’ uit de
titel is omgebogen tot het hier.
Ilse Josepha Lazaroms heeft een roman geschreven die haar
zeer dicht op de huid zit. Zo luidt het bij monde van haar ik-verteller: ‘Ik
schrijf omdat ik niet wil vergeten, maar dat is niet eens de belangrijkste
reden, want soms is vergeten juist een geluk. Ik schrijf omdat ik me in de
witruimtes van de tekst vrij voel.’
Ilse Josepha Lazaroms: Elders,
Atlas Contact, Amsterdam 2024, 133 p. ISBN 9789025475611. Distributie VBK
België
deze pagina printen of opslaan