Nederlands proza

BOEKEN NR. 2, SEPTEMBER 2015

Daan Heerma van Voss: Een verlate reis

door Wim Naeyaert

Daan Heerma van Voss, interviewer, romancier en essayist wordt geprezen door onder meer Humo en NRC Handelsblad als aanstormend talent in de Lage Landen. Met Een verlate reis brengt Heerma van Voss een beklijvend essayistisch reisverhaal over zijn ervaringen voor, tijdens en na zijn ‘tribuutreis’ naar Auschwitz. Zijn ongeëvenaard gebleven bewondering voor de pas overleden Daan de Jong, vriend des huizes, drijft hem ertoe een interview te plannen in een desolaat Auschwitz, een reis die de naamgenoten samen wilden maken.
Frieda ‘dochter van’ Mulisch neemt het interview met de innemende Daan Heerma van Voss af. Daags voor Daan en Frieda vertrekken, bereikt hen het nieuws dat Auschwitz ontoegankelijk is voor bezoekers. Het is exact zeventig jaar geleden dat het kamp werd bevrijd; een plechtigheid met belangrijke koppen gaat voor. Toch vatten ze de reis aan, hopende door de mazen van het net te glippen en alsnog hun oorspronkelijk plan te doen slagen. Groot is hun verbazing wanneer blijkt dat Auschwitz bereikbaar is. De sneeuw die op de prikkeldraad dwarrelt, overdekt ook de geest van Daan met een bedwelmende sluier, een kille nevel. Hij is niet helemaal aanwezig; steeds dwalen zijn gedachten af naar het verleden of naar de door niemand anders opgemerkte zwarte ironie:
 
‘De taxi is moreel gezien een problematisch vervoermiddel, als Auschwitz de bestemming is. Het is een Mercedes, het merk dat destijds Duitse gevechtsvliegtuigen, tanks, onderzeeërs en geweren heeft geleverd. Maar mijn gefilosofeer is aan niemand besteed.’ (41)
 
Die tegenstrijdigheden worden nog scherper wanneer in dezelfde taxi ABBA’s  ‘Having the time of your life’ door de boxen schalt. En zo gaat het maar door: de onmogelijkheid om zich gepast te gedragen in een wereld post-holocaust is een sterk thema in Een verlate reis. Maar ook het gruwelijke verlies van familie en naasten die helemaal of gedeeltelijk zijn achtergebleven in Auschwitz en in de geesten van de volgende generaties blijven rondspoken.
De sterkte van Een verlate reis is de onophoudelijke stroom aan korte gedachten, kleine verwijzingen die de lezer zelfstandig laten verder denken. Het is met iets meer dan vijftig bladzijden geen ellenlang werk geworden met een schreeuwerige kaft, nee: het is de stilte, de leegte die het gevoel dat Auschwitz je geeft, het best benadert:
 
‘Er zijn geen woorden voor. Dat is de geijkte verzuchting. Harry Mulisch noemt Auschwitz ‘de eenzaamste plek op aarde, alleen door zwijgen te beschrijven’. Ik zou willen zeggen: de plek is alleen door zwijgen te ervaren. Niets zeggen, rondlopen, dwalen in het geluidsvacuüm waarin 1,1 miljoen stemmen zijn opgelost.’ (47)
 
Amsterdam : De Bezige Bij, 2015, 62 p. ISBN 9789023496328

deze pagina printen of opslaan