Nederlands proza

BOEKEN NR. 2, SEPTEMBER 2015

Hagar Peeters: Malva

door Joris Gerits

De debuutroman van Hagar Peeters, Malva, begint met het openingsgedicht van de cyclus ‘Verleden zee’ uit haar gelauwerde bundel Koffers zeelucht (2004). De beginverzen luiden: ‘Godbetert die vader van mij was altijd haantje / de voorste waar het onrecht betrof.’  Daarmee wordt het Vatersuche-motief in de roman geïntroduceerd. Het wordt een parallelle zoektocht, want het hoofdpersonage is Malva Marina Trinidad del Carmen Reyes, dochter van Pablo Neruda en zijn Nederlands-Indische vrouw Maria Hagenaar (Maruca genoemd). Zij ontmoetten elkaar in Batavia, waar Neruda consul was en trouwden er op 6 december 1930. Op 18 augustus 1934 werd Malva geboren in Madrid nadat hem daar een consulaire post was aangeboden. Neruda noemt zijn dochter bij haar geboorte Malva Marina, nog onwetend van haar waterhoofd. De zeemalve was voor Neruda, die in Chili graag aan zee verbleef, een bijzondere bloem. In 1943 sterft Malva op achtjarige leeftijd in Gouda, waar ze in een pleeggezin verbleef.
Dat zijn de feiten die vermeld worden in de roman waarin de verbeelding het verhaal van de feiten voortdurend overneemt. Malva is geschreven in de traditie van de Zuid-Amerikaanse literatuur, waarin het een gegeven is dat iemand doorleeft nadat hij gestorven is. Zo koos Isabel Allende voor Het huis met de geesten een motto van Neruda waarin hij zich afvraagt: Hoe lang leeft een mens uiteindelijk? Hoe lang duurt de dood? Wat wil dat zeggen, voor altijd? In Malva wordt Hagar letterlijk de ghostwriter van Malva. Het gestorven personage vraagt de schrijfster haar levensverhaal, dat zich afgespeeld heeft op aarde en dat zich na haar dood voortzet in het hiernamaals, voor haar te willen opschrijven. Waarom? Malva wil door het verhaal haar triestig leven op deze wereld schittering geven, na haar dood in het hiernamaals. Zij wil het vertellen voor haar vader, die haar in haar leven verloochende. In zijn memoires immers wordt Malva met geen letter vernoemd en Neruda heeft voor haar noch haar moeder ooit een liefdesgedicht geschreven.
 
Malva is een boordevolle, complexe, caleidoscopische roman geworden, achronologisch verteld vanuit het standpunt van de alwetende verteller Malva, vertolkt door Hagar Peeters. Malva formuleert haar visie op het leven en de liefdes van haar vader. Die visie is gekleurd, kritisch, beschuldigend, maar ook bewonderend en empathisch. Zij blikt terug op de liefdesrelatie van Neruda met zijn drie vrouwen, de Nederlandse Maria Hagenaar, de knappe Argentijnse Delial uit het aristocratisch geslacht van del Carril, twintig jaar ouder dan Neruda en bekeerd tot het communisme, de Chileense gevoelige Matilde Urrutia met koperkleurig haar die ‘la Patoja’, Chileens voor ‘kortpootje’, als koosnaam heeft. Matilde heeft Neruda’s literaire erfenis bewaakt, beheerd en de feiten in zijn memoires naar haar hand gezet.
Boeiend zijn de hoofdstukken waarin de relatie van Neruda geëvoceerd wordt met zijn vrienden en collega-dichters, zoals Ruben Dario, Vicente Aleixandre, Miguel Hernandez. Alwetende Malva suggereert dat Frederico Garcia Lorca Neruda openlijk het hof gemaakt heeft en dat hij, nadat Frederico door fascisten geëxecuteerd was, trouwde met zijn communistische gedachtegoed omdat hij niet met hemzelf kon trouwen.
In het hiernamaals behoort Malva tot een fictieve vriendenkring, bestaande uit Oskar Mazzerath, de dwerg met blikken trommel van Günter Grass, Lucia, dochter van James Joyce en vermeend schizofreen, en Daniel, zoon van Arthur Miller, geboren met het syndroom van Down. Samen maken ze een stuk met de affiche: ‘Daniel, the misfits part II, door Arthur Miller post mortem. Het stuk dat hij op aarde nooit schreef’ In een lied, door Oskar hysterisch op de trommel begeleid, zingen ze dat de mensen de misvormden, de waterhoofdkinderen, de Siamese tweelingen, het allegaartje van mutanten absoluut nodig hebben. Het stuk eindigt met de opkomst van Sokrates, die Daniel een beeldje overhandigt van een lelijke Sileen, met wie Alcibiades Sokrates vergeleek. Het is een matroesjka waarin ook een schitterend godenbeeldje zit. Sokrates zegt daarover tegen Daniel: ‘Daarin lijken jij en ik op elkaar: lelijk van buiten maar goud van binnen, dat zijn we!’ Malva is zo ook een pleidooi voor en een schreeuw om erkenning van de ‘vleesgeworden vergissing, de wandelende dwaling van Moeder natuur.’
Via haar ghostwriter Peeters vertelt Malva in afleveringen het trieste leven van haar moeder. Neruda liet haar met zijn dochter vertrekken naar Holland, omdat hij zijn inzet voor het communistische ideaal tijdens de Spaanse burgeroorlog belangrijker vond. Bovendien was hun ontsnapping aan de gevaren van die oorlog een goed voorwendsel voor Neruda om de volgende twintig jaar ongehinderd met zijn nieuwe geliefde Delia door te brengen. In Nederland moest haar moeder Malva afstaan aan een pleeggezin in Gouda, zodat zij kon gaan werken. En ook omdat het een Christian Science-familie was. Stiekem hoopte ze dat Malva er door wie weet welk goddelijk ingrijpen toch nog zou genezen. In het gezin Julsing zou ze gelukkige jaren gekend hebben. Na Malva’s dood in 1943 woonde Maria Hagenaar in Den Haag op een kamer boven de winkel van een fotograaf, die goed verdiende aan het door de nazi’s verplichte persoonsbewijs. Wegens haar Chileense nationaliteit werd ze in de laatste oorlogsmaand nog in Westerbork geïnterneerd, mede omdat Neruda zijn diplomatieke status niet had willen gebruiken om haar uit Nederland weg te halen.
 
Malva is een schreeuw van de mismaakte dochter om erkend te worden door haar alom bejubelde vader en Nobelprijswinnaar. Die vond het dichterschap echter belangrijker dan het dochterschap. Uiteindelijke erkenning krijgt Malva in een uitgeschreven wensdroom. Haar geest is aanwezig op een banket voor tweeduizend vrienden van Neruda in Mexico-Stad. Aan het slot van zijn tafelrede maakt hij de eigenlijke aanleiding voor het banket bekend, niet om zijn afscheid van Mexico te vieren maar om de gasten kennis te laten maken ‘met de belangrijkste figuur in mijn leven, iemand die ik lang verborgen heb gehouden om de verrassing des te groter te laten zijn. Dames en heren, hier is zij […] mijn prachtige dochter Malva Marina.’ Het belang van die droom uit het achtentwintigste hoofdstuk blijkt uit zijn woordelijke herhaling in het slothoofdstuk.
Malva is anderzijds ook het relaas van een geslaagde Vatersuche. In het eerste hoofdstuk beschrijft Malva vanuit haar hemelse positie de begrafenisstoet van Neruda op 25 september 1973 in Santiago. Tussen de menigte ziet ze ook een lange Nederlander stappen, die journalistieke aantekeningen maakt in een soort code. Die Nederlander was een student sociologie en journalist, die vanaf het begin van de jaren zeventig stukken schreef over Latijns-Amerika, waar hij linkse contacten had met guerrillero’s Hij is de vader van Hagar Peeters, de in Amsterdam wonende socioloog en schrijver, Herman Vuijsje. Fragmentair verneemt de lezer dat Hagar, geboren in 1972, vijf is wanneer haar moeder in de trein tegen haar zegt dat de man tegenover haar een boek van haar vader leest. Elf jaar lang rept die vader niet tegenover familie en vrienden over haar bestaan.Op haar elfde schrijft ze hem brieven. En haar vader komt.
In 1983 was hij Chili uitgezet wegens zijn connecties met Orlando Letelier, de Chileense ex-minister die in 1976 in Washington met een autobom om het leven was gebracht. Hij werd er tevens ook van verdacht een agent van Cuba te zijn. ‘Na die uitzetting werd hij Hagars vader’, schrijft Malva alias Hagar. In 2010 zal haar vader uitleggen waarom hij Latijns-Amerika-expert werd en dat het te maken heeft met het feit dat hij de zoon is van een joodse vader, wiens halve familie tijdens de oorlog was vermoord in Sobibor. Hagars vader wordt na de oorlog geboren als tweede kind van haar grootvader. Die weigert te antwoorden op vragen die hij over de oorlog stelt. Hagar denkt dat hij als compensatie voor al dat zwijgen een jongen is proberen te zijn die alles wil opschrijven en begrijpen. Maar ook hem lukte het jarenlang niet om over gevoelige onderwerpen te spreken.
Voor Malva liep de zoektocht naar haar vader op niets uit, die van Hagar is geslaagd. Malva is een schitterende roman waarin het gehele gamma van gevoelens in de relatie tussen vaders en dochters aan het woord komt. Het is een veellagige roman met een opvallend gebruik van de puntkomma als scheiding tussen de episodes in de hoofdstukken. De puntkomma typeert het voorkomen van Malva, de punt is haar waterhoofd, de komma het frêle lichaampje eronder. Bovendien is de puntkomma het lievelingsleesteken van Malva omdat het een symbool is van ambivalentie: de punt sluit af, maar de komma belooft dat er meer komt.
 
Amsterdam : De Bezige Bij, 2015, 320 p. ISBN 9789023492665

deze pagina printen of opslaan