Vertaald proza
BOEKEN NR. 2, FEBRUARI 2017
Kris van Zeghbroeck: Van platteland naar de stad. John Bergers ‘De vrucht van hun arbeid’-trilogie
door Kris van Zeghbroeck
Het feit dat John Berger
(1926-2017) in zijn hart meer een Europese dan een Britse auteur is, wordt
kracht bijgezet met zijn verhuis via Genève (1962-1974) naar Frankrijk, waar
hij meer dan een halve eeuw woonde tot aan zijn dood. Voor hem was die zelfgekozen
ballingschap naar het continent een literaire en intellectuele bevrijding, weg
van de beperkingen van de Britse samenleving. Zijn werk kreeg sindsdien een
uitgesproken Europese inslag, wat maakte dat hij meer gelezen wordt in Europa
dan in Groot-Brittannië.
Een uitgesproken
voorbeeld van die koersverandering is de Into
Their Labours-trilogie (1979-1990 - vert. De vrucht van de aarde), die in de periode 1988-1991 door Sjaak
Commandeur voor De Bezige Bij vertaald werd. Ze werd recent herdrukt (met een
nawoord van Cyrille Offermans) bij uitgeverij Schokland in de reeks Kritische Klassieken. De hardcover
uitgaven met leeslint zijn duidelijk bedoeld om de tand des tijd te weerstaan
en de timing van verschijning maakt er meteen een eerbetoon van aan de recent
gestorven auteur.
John Berger is een veelzijdig schrijver, die zich verschillende genres
eigen maakte, maar zichzelf volgens Offermans vooral typeerde als een
verhalenverteller:
‘Of het nu gaat om de dichter of
de romanschrijver, de scenarist of de kunstcriticus, de docent of de
documentairemaker, het kost weinig moeite in al die hoedanigheden dezelfde
auteur te herkennen. Onderhuids communiceren zijn teksten, ongeacht hun aard,
intensief; aan de oppervlakte lopen ze, ook stilistisch, vloeiend in elkaar
over. In alle gevallen is er iemand aan het woord die zijn overtuigingskracht
ontleend aan de eigen ervaring’.
Die ‘ervaring ontleent hij liefst zo direct mogelijk aan de
weerbarstige werkelijkheid van de mensen die hij een stem geeft, hij kent hun
geschiedenis en begrijpt hun mentaliteit’, zonder een van hen te zijn. In die
zin kan de vertelkunst van Berger enkel ‘in een gemeenschap tot bloei komen’.
De rurale, oorspronkelijke gemeenschappen, waar vertellen begint met het
luisteren naar de verhalen. Met het verval van die kleine gemeenschappen in het
zog van de industriële omwenteling en de vlucht naar de steden, gaat
uiteindelijk ook die vertelkunst teloor.
Wanneer Berger in 1974 verhuist
naar Quincy, een dorpje in de Franse Alpen, waar hij woonde en werkte tussen
kleine boeren, nemen zijn luisterende ervaringen een start die uiteindelijk
uitmonden in de romans/verhalenbundels Pig
Earth (1979 - vert. Het varken aarde),
Once in Europa (1987 – vert. Ver weg in Europa) en Lilac
and Flag (1990 – vert. Sering en vlag).
Essentieel een trilogie over de verhalenrijkdom van het platteland en het verval
van het keuterboerbestaan dat gedoemd is te verdwijnen onder druk van het
oprukkende kapitalisme dat de rurale bevolking tegen wil en dank naar de
stedelijke agglomeraties drijft.
Waar Berger de transitie van stad naar platteland maakte,
bewandelen zijn personages de omgekeerde weg. Op de grens van de fictie en de
antropologie (verhaal en beschouwing) documenteert Berger uitgebreid het harde
maar fascinerende plattelandsleven, dat in de liefdesverhalen van het tweede
deel steeds sterker onder druk komt van de moderne wereld. Elke vorm van liefde
wordt uit het leven van de personages gesperst, zodat ze eenzaam achterblijven
in een vergeten wereld waar ze nog nauwelijks kunnen overleven. De onvermijdelijke
trek naar de stad en een nieuw bestaan komt op gang, maar in het derde deel
wordt duidelijk dat ze daar geen echte toekomst kunnen opbouwen. Uiteindelijk
is armoede aan de zelfkant van de samenleving hun deel.
Mededogen is een belangrijk onderdeel van Bergers
benadering van het leven en de ondergang van de kleine gemeenschappen.
Uiteindelijk blijven nog enkel droombeelden over om de personages een vorm van
geluk te gunnen. Bergers magnum opus toont zich als een weerbarstige brok
literatuur waarin de lezer zijn weg moet banen als een keuterboer met de hand
aan de ploeg.
John
Berger: Het varken aarde, Schokland / de Bilt 2016, 219 p. ISBN 9789082454604.
Vert. van: Pig Earth door Sjaak Commandeur. Distributie: EPO
John Berger: Ver weg in Europa,
Schokland / de Bilt 2016, 171 p. ISBN 9789082454611.
Vert. van: Once in Europa door Sjaak Commandeur. Distributie: EPO
John Berger: Sering
en vlag, Schokland / de Bilt 2016, 181 p. ISBN 9789082454628. Vert. van: Lilac and Flag door
Sjaak Commandeur. Distributie: EPO
deze pagina printen of opslaan