Poëzie

BOEKEN NR. 9, OKTOBER 2017

Pierre Reverdy: Het ovale dakraam

door Jan Baes

‘Un rayon de soleil
perce le toit’

Of, in de vertaling van Jan H. Mysjkin:

‘Een zonnestraal
dringt door het dak’

Het is een van de kortere gedichten uit de bundel La lucarne ovale uit 1916, vandaag volledig tot onze beschikking in het Nederlands onder de titel Het ovale dakraam. Een gedicht en een aanwijzing, want het inaugureert in de Franse poëzie het begin van de moderne kunst die, met en naast Picasso en Braque in de schilderkunst, ook de literatuur zou veroveren, en waarvan Pierre Reverdy (1889-1960), Guillaume Apollinaire en Max Jacob de vaandeldragers waren. Zij zouden de barrières slechten tussen het poëtische en het niet-poëtische en datgene wat vroeger werd weggelaten, de realiteit, in hun teksten introduceren. Resoluut, ondanks alle tegenkanting. Het gedicht ‘De smaak van het ware’ zegt het expliciet :  

‘Hij liep op één been zonder te weten waar hij het
ander moest laten’

Een vers dat als een rode draad doorheen Reverdy’s werk en zijn leven zal lopen.

Vanaf het moment (1910) dat Pierre Reverdy vanuit Narbonne in Parijs aankwam en nabij de Bateau-Lavoir een woonst vond, werd hij opgenomen in de artistieke avant-garde, waarin hij tot 1925 een spilfiguur zou zijn. De dichtbundels die in die periode het licht zagen - meestal in beperkte oplagen gedrukt - zouden een grote invloed hebben, niet het minst omdat ze werden verlucht door goede vrienden als Picasso, Braque, Juan Gris, Matisse en Derain.

In de laatste jaren van de Eerste Wereldoorlog richtte hij het eenmanstijdschrift Nord-Sud op (wat staat voor de metrolijn die de artistieke centra Montparnasse en Montmartre verbond) waarin aanstormende dadaïsten en surrealisten hun afschuw en woede voor de slachting zouden omzetten in een totaal andere, nieuwe taal. Onder invloed van Max Jacob bekeerde Reverdy zich in 1926 tot het katholicisme en verliet Parijs om zich nabij de Benedictijner abdij in Solesmes terug te trekken. En hoewel hij snel van het nieuwe geloof zal afvallen, blijft hij er tot aan zijn dood wonen. Pas na de Tweede Wereldoorlog zal hij opnieuw gedichten publiceren die, zoals voorheen, door dezelfde kunstenaars zullen worden geïllustreerd.

Het ovale dakraam is een typisch werk uit de eerste periode en exemplarisch voor de vernieuwing die hij met zijn kompanen wilde verwezenlijken in de literatuur, zowel naar vorm als naar inhoud. Eenvoudig, met woorden die iedereen kent, maar niet gebruikten, genuanceerd en divers in expressie, afwisselend luchtig en ironisch, speels en beeldend, contemplatief maar ook behept met twijfel en doodsverlangen.

Maar hoeveel angst toen de dag eindigde
in het lege en zwarte gat
Tussen de schuttingen van de nacht’.

Het zwarte gat, een beeld dat meermaals in zijn poëzie terug zal keren.

Pierre Reverdy: Het ovale dakraam, Vleugels, Bleiswijk 2017, 133 p. ISBN 9789078627357. Vertaling van La lucarne ovale door Jan H. Mysjkin.

deze pagina printen of opslaan