Letterkunde

BOEKEN NR. 1, JANUARI 2018

Onno Blom: Het litteken van de dood

door Jo Vanderwegen

Jan Wolkers (1925-2007) geldt nog steeds als een van de belangrijkste schrijvers uit het Nederlandstalige literaire landschap van de twintigste eeuw. Gelauwerd, maar zelden bekroond omdat hij verscheidene eremerken, zoals bv. de P.C. Hooft-prijs en de Constantijn Huygens-prijs, weigerde. Van zijn debuut, de verhalenbundel Serpentina’s petticoat (1961), over romans als Kort Amerikaans(1962), Een roos van Vlees (1963) en De Walgvogel (1974), tot zijn Waddenboek (2007): het was een oeuvre dat veel lezers aansprak. De literaire kwaliteit van zijn werk werd al snel onderkend door toonaangevende critici. Toch heeft Jan Wolkers zich altijd in de eerste plaats een beeldhouwer gevoeld, en zijn eerste literaire probeersels vervulden hem aanvankelijk met twijfel.
 
Neerlandicus en journalist Onno Blom (°1969) vond in de door hem bewonderde Wolkers de uitgelezen figuur voor een biografie; eerder schreef Blom al boeken over onder meer Harry Mulisch en Gerrit Komrij. Na tien jaren onderzoek, gesprekken met nabestaanden en de schrijver zelf, publiceerde Blom onlangs zijn biografie over Jan Wolkers met als titel Het litteken van de dood.
 
Het vuistdikke werk, voorzien van een uitgebreid notenapparaat, een personenregister en tientallen foto’s uit privé-archieven is chronologisch opgevat. Blom gaat zeer uitgebreid in op het persoonlijke leven van Jan Wolkers, zijn relaties tot familie en vrouwen en koppelt dat aan zijn literaire werk en zijn werk als schilder/beeldhouwer. Daartoe citeert Blom uitgebreid uit zowel gepubliceerd als ongepubliceerd materiaal: dagboeken, teruggevonden kattenbelletjes of brieven. Blom kreeg deze kans omdat Karina, de weduwe van Jan Wolkers, het archief van haar man openstelde en omdat het idee voor een biografisch werk al was opgevat toen Wolkers nog leefde.
 
In Het litteken van de dood legt Blom vooral nadruk op Wolkers’ schrijverscarrière, hoewel het succes en de erkenning die Wolkers voor zijn verhalen kreeg niet zo vlot kwam als zijn bevestiging als beeldend kunstenaar. Wolkers zelf raakte hierover aanvankelijk zó gefrustreerd dat hij de eerste versies van zijn vroege verhalen (in tegenstelling tot de aanzetten van zijn latere romans) vernietigde.
 
Dat zijn oeuvre veelal autobiografisch is, was al bekend. Blom verrichtte minutieus onderzoek om naast vanzelfsprekende citaten uit de romans van de auteur ook via nooit eerder gepubliceerd materiaal het leven van zijn onderwerp te illustreren. Want dat was het grote uitgangspunt: een biografie schrijven aan de hand van het uitgebreide nagelaten archief van de auteur. Helaas levert die oefening nauwelijks nieuwe feiten op – de bekentenis dat op zeker ogenblik tussen hem en zijn zus Janna een welhaast incestueuze relatie bestond niet te na gesproken.
 
Wél is Het litteken van de dood een vlot leesbaar, interessant boek geworden. Want hoewel het zoals gezegd voor de Wolkers-kenners misschien een illustratie van al bekende feiten kan zijn (met onderwerpen zoals de vroege dood van broer Gerrit die als een rode draad door Wolkers’ werk; zijn interesse voor vrouwelijk schoon en de daaraan gepaarde losbandigheid, e.d. meer), Blom verbindt anekdotes aan elkaar en toont Wolkers hoe hij echt was. Om een voorbeeld te geven: hoe promiscue Jan Wolkers ook was, het (eenmalige) overspel van zijn eerste vrouw Maria met auteur Eli Asser deed de schrijver ontsteken in ongekende woede en was mede de oorzaak van de teloorgang van hun huwelijk. En dat de eerste vertalingen van zijn werk in het Engels (A Rose of Flesh, 1967) en het Zweeds hem onzeker maakten, toonde hij nauwelijks aan de buitenwereld.
 
Het zijn zulke details die deze biografie van de hand van Onno Blom meer maken dan een opsomming van feiten, een rist aan anekdotes gelardeerd met citaten uit des schrijvers werk. Blom heeft een zeer leesbaar, uitgebreid werkstuk afgeleverd dat liefhebbers van Jan Wolkers met smaak zullen verorberen. Er kan nog aan toegevoegd worden hoe Blom ingaat op verfilmingen van verscheidene romans van Wolkers, het belang dat hij hechtte aan poëzie, de gedichten die hij zelf schreef of het bezoek dat Jan Wolkers op Texel kreeg van Alberto Moravia en natuurlijk zijn liefde voor de natuur – hoe hij met het Paddenstoelenboekje in de hand door de tuin liep om de diverse boleten te kunnen determineren. Hoe meer je leest, hoe meer je wil lezen in de ruim duizend pagina’s. Een meesterproef.
 
Onno Blom: Het litteken van de dood, De Bezige Bij, Amsterdam 2017, 1120 p. ISBN 9789023454588. Distributie WPG Uitgevers 

deze pagina printen of opslaan