Nederlands proza

BOEKEN NR. 10, NOVEMBER 2018

Lieve Joris: Terug naar Neerpelt

door Jooris van Hulle

De echo van Terug naar Congo, verschenen in 1987, speelt nadrukkelijk mee in de titel van de nieuwe roman van Lieve Joris. Met Terug naar Neerpelt sluit de auteur de cirkel die haar leven vorm en inhoud heeft gegeven. Terugblikkend op haar boek De poorten van Damascus en op de vriendschap die ze daar in Syrië sloot met Hala, noteert ze:  
 
‘Kijkend naar Hala zag ik mezelf, de persoon die ik geworden zou zijn als ik niet was weggegaan.’
 
Joris groeide op als vijfde kind in een gezin dat negen kinderen telde. ‘Het domein aan het Kempisch kanaal in Neerpelt ligt als een arcadia in mijn herinnering’: er zijn de intiem ingekleurde herinneringen aan de bomma die voor haar steeds een toeverlaat is geweest, ‘het boogvormige raam dat vanuit het geordende universum uitzag op het woelige leven aan de overkant’ (ib. – bedoeld is de familiewoning waar het leven nooit leek stil te staan), maar even goed is er het besef dat alles wat toen gebeurde en vorm kreeg in haar leven als een beknelling werd ervaren, ‘soms voel ik hoe alles om me heen me naar beneden trekt en ben ik bang hier te verstenen.’  
 
 In afgemeten bewoordingen kijkt Lieve Joris terug op de weg die ze heeft afgelegd, van in haar jeugd tot en met de momenten dat zij zich als schrijver gaandeweg meer bewust is geworden van de band die haar onlosmakelijk verbindt met de familie. Centrale figuur hierin is haar overleden broer Fonny (1950-1998), aan wie ze reeds in 2001 haar roman Dans van de luipaard had opgedragen. Hij was het die haar, mede door zijn onwil zich aan te passen aan de toen heersende normen van de familie en de maatschappij, de weg heeft gewezen, een weg die naar de ‘vrijheid’ moest leiden.
 
Hoe dan ook, terugkerend naar Neerpelt draait voor Joris alles rond Fonny. Alles begint voor haar op het moment dat Fonny met zijn wagen crasht en in het ziekenhuis belandt. Het is haar geliefde Marek die erop aanstuurt dat ze nu maar eens alles moet gaan opschrijven, ‘je weet nooit waar het goed voor is. Doe maar – anders heb je later spijt.’ Met bijzonder veel empathie hertekent Joris het leven van haar broer, ‘de held van mijn jonge jaren’, zijn verslaving aan drugs, zijn steeds problematischer wordend gedrag als puber, zijn steeds weer op de klippen lopende relaties, eerst met Claire, later met Christiane, met wie hij na hun scheiding blijft bekvechten om het hoederecht over het dochtertje… Treffend is de manier waarop Joris uiteindelijk oordeelt, zonder te veroordelen:
 
‘Het komt door de pijn die zijn leven beheerst en waarvoor hij telkens op de vlucht slaat. […] Beschadigd is hij. Zijn probleem heeft een naam, maar dit verzacht zijn lijden niet. […] De dood kan niet zo erg zijn als deze eenzaamheid, dit verdriet, deze pijn. Tussen wat hij droomt en doet gaapt een ijzingwekkende afgrond en hij voelt zich vallen, vallen – vallen.’
 
Duidelijk wordt ook hoe nadrukkelijk Fonny’s gedrag weegt op het gezin. Niet toevallig staat op het omslag van de roman een foto van hem, naar ik meen te mogen veronderstellen genomen op de dag van zijn eerste communie. Hoe vader Gerard bleef geloven dat alles goed zou komen met Fonny loopt als een rode draad door de roman. Lieve Joris leeft mee met hem, zeker vanuit het besef dat hij het niet makkelijk heeft gehad, ook al omdat haar moeder langzaam in de mist van de dementie verdween. Daarom ook klinken haar woorden, als ze hem aan de telefoon krijgt na het overlijden van Fonny, oprecht en gemeend:  
 
‘Je moet je niet schuldig voelen, je hebt alles gedaan wat je kon. Geen vader heeft meer voor zijn zoon gedaan dan jij. Dit was groter dan wij, hier waren we niet tegen opgewassen.’
 
Behoedzaam, cirkelend rond alles wat de familie heeft meegemaakt, wetend dat niet zomaar alles kan worden neergeschreven (‘alsof je de draden waarmee alle personages in deze familiesaga met elkaar verbonden zijn zomaar kunt ontwarren’) heeft Lieve Joris met Terug naar Neerpelt een intiem en eerlijk portret neergezet van de broer die haar voor altijd nabij blijft.
 
Lieve Joris: Terug naar Neerpelt, Atlas/Contact, Amsterdam 2018, 255 p. ISBN 9789045037165. Distributie VBK België

deze pagina printen of opslaan