Nederlands proza
BOEKEN NR. 2, JANUARI 2019
Hans Boland: Vaderinstinct
door Ine Kiekens
Het moederinstinct wordt door weinigen
ontkend, maar bestaat er ook zoiets voor vaders? Voor bekroond vertaler en
auteur Hans Boland is dit een onzinnige vraag: met de titel van zijn recentste
roman, Vaderinstinct, onderstreept
hij de legitimiteit van dit concept en eist hij een dergelijk instinct voor
vaders op. Op de achterflap van zijn boek neemt hij het nadrukkelijk op voor
miskende vaders, wanneer hij te kennen geeft dat het bij huwelijksproblemen nu
vaker negatiever uitdraait voor de man dan voor de vrouw:
‘De maatschappelijke
vooroordelen en hypocrisie omtrent het instituut van het huwelijk zijn, alle
revolutionaire denkbeelden van de jaren zestig ten spijt, niet minder geworden.
Maar waar voorheen de vrouw hier het slachtoffer van was, is het nu de beurt
aan de man: zoals in vroeger tijden van een ‘ontrouwe’ vrouw de kinderen – en
daarmee ook de kleinkinderen – werden afgepakt is het nu de ‘ontrouwe’ man die
met deze straf wordt geconfronteerd.’
Vanuit dag slachtofferperspectief
van de man heeft Boland Vaderinstinct
geschreven: centraal staat een man die van alle contact met zijn zoon en
kleinzoon verstoken blijkt.
Die man is opa Tram. Aan het begin van de roman voelt deze
grootvader dat de tijd eindelijk gekomen is om de waarheid recht te doen door
zijn waarheid te delen. Dit doet hij door twee brieven te schrijven. De eerste,
lang uitgesponnen brief is gericht aan zijn kleinzoon Trampie, die na jarenlang
van hem gescheiden te zijn via een korte sms weer teken van leven geeft. De
tweede brief, veel korter in lengte, is geadresseerd aan zijn schoondochter
Ciska, bron van alle kwaad. Zij is volgens opa Tram diegene die het contact met
zijn zoon en kleinzoon gesaboteerd heeft.
Trampie krijgt via de brief van
opa Tram de historie van zijn versplinterde familie te horen. Opa Tram aarzelt
daarbij niet om wild om zich heen te schoppen. Vanuit zijn perspectief zijn het
de vrouwen in zijn omgeving die schuld hebben aan zijn huidige situatie. Niet
enkel zijn schoondochter, maar ook zijn vrouw deelt herhaaldelijk in de
figuurlijke klappen. Zo schrijft hij bijvoorbeeld:
‘Mijn gevoelens voor je
grootmoeder zijn heel anders dan die voor je moeder. Met de eerste deel ik een
geschiedenis van vijftig jaar, waarin ik haar heb bewonderd en heb gehaat,
terwijl het enige wat resteert medelijden is. Met je moeder was mijn verhouding
vanaf het eerste begin gespannen, en ik heb haar nooit werkelijk leren kennen.
Als ik aan haar denk vult mijn hart zich met wrok.’
Dergelijke passages komen
herhaaldelijk voor in de brief aan Trampie, maar ze zijn niets in vergelijking
met bepaalde stukken uit de brief aan zijn schoondochter. Zo maakt opa Tram haar
van bij het begin de toon van zijn brief duidelijk:
‘Het onderhavige epistel heb ik
formeel aan jou gericht, omdat ik met jouw gevoelens geen rekening hoef te
houden.’
In feite
vormen beide brieven in Vaderinstinct
één lange afrekening met zijn vrouw en zijn schoondochter, afgewisseld met
passages waarin hij zichzelf van zijn zelfgenoegzaamste kant laat zien. Goede
kwaliteiten hebben de zoon en kleinzoon steevast van opa Tram geërfd – ‘Nu heb
je karakter getoond. Een karakter dat ik herken’ – en problemen worden steevast
door opa Tram opgelost, terwijl hij ze zelf nooit veroorzaakt.
Waar je als lezer aan
het begin van de roman nog meestapt in het trieste verhaal van opa Tram – je
zult het als grootouder maar meemaken – krijg je door het verhaal heen toch
meer twijfels. Net doordat opa Tram zo hard tekeer gaat, zonder zichzelf ook
maar in vraag te stellen, verliest hij zijn kredietwaardigheid. Als lezer sleur
je jezelf naar het einde van het boek, afvragend waarom je van deze wraakactie
getuige moet zijn. Hoewel de roman stilistisch goed in elkaar zit, staat alles
in de schaduw van opa Trams gefoeter en zelfvoldane uitingen. Dat Vaderinstinct net zoals Bolands vorige
twee romans autobiografisch geïnspireerd is, vergroot enkel de bittere nasmaak
je na het lezen van deze roman overhoudt.
Hans Boland: Vaderinstinct, Van
Oorschot, Amsterdam 2018, 127 p. ISBN 9789028280380. Distributie Elkedag Boeken
deze pagina printen of opslaan