Nederlands proza
BOEKEN NR. 2, JANUARI 2019
Annelies Beck: Toekomstkoorts
door Hugo Van Hoecke
Een roman als deze komt niet zomaar uit de
lucht vallen. Als je als jonge vrouw geschiedenis gestudeerd hebt, een jaar in
Brazilië verbleven, een vlotte pen hanteert en je sporen aan het verdienen bent
in het journalistiek doorploegen van het wereldgebeuren, dan is het niet
verwonderlijk dat dit vroeg of laat leidt tot een poging om de op ervaring
gestoelde kennis te kapitaliseren. En om tevens, als het even mag, voorzichtig
de vinger te leggen op een stel hitsige socio-politieke wantoestanden waar tot
vandaag nog veel werk aan is.
De thematiek van Toekomstkoorts
samenvattend zou je kunnen stellen dat in Brazilië, en bij uitbreiding in de
rest van de wereld, onder het blazoen van moderniteit veel ethische bezwaren
onder tafel worden geveegd. Om dit tastbaar te maken worden deels historische,
deels fictieve episodes van de laatste honderd jaar aan elkaar geklonken, elk
ondergebracht in een apart hoofdstuk, met een spectaculair einde als
uitsmijter. Het verhaal opent met de enigszins verhelderende brief die een der
betrokkenen in 1913 aan haar dochter schrijft, huppelt dan spoorslags naar het
wedervaren van twee ambitieuze jonge Braziliaanse architecten anno 2010, om
vervolgens terug te keren naar 1898, toen ex-Congogangers een nieuwe Belgische
kolonie zochten te installeren in de onherbergzame Pantanal-woestenij. En zo
gaat het afwisselend verder. In elk hoofdstuk brengt telkens een der
protagonisten zijn verhaal. Het laatste hoofdstuk wordt gedateerd 2020, als om
aan te duiden dat de toekomstkoorts wellicht tot uitbarsting komt indien
wederzijds begrip uitblijft.
Er is dus duidelijk sprake van een historische inbedding,
vermits het Pantanal-avontuur een nawijsbaar gebeuren oproept. Maar daarom werd
dit nog geen historische reconstructie. Sommige dingen die echt gebeurd lijken,
zijn verzonnen, aldus de auteur, en omgekeerd. Best ga je ervan uit dat het
19de-eeuwse Pantanal-verhaal de aanleiding vormt tot het fileren van de
Braziliaanse samenleving in de 21ste eeuw, waarvan de karakteristieken –soms
vluchtig weliswaar - vrijwel alle de revue passeren: het moeizaam afstand nemen
van de slavernij, de wilde kolonisatiedrang, excessen zoals prostitutie,
corruptie, de vooruitgangsmanie, machtsobsessie. Het is alsof je in een
kleurige caleidoscoop toekijkt op wat dit immense land aan goed en kwaad te
bieden heeft.
Maar bij zulke veelheid aan onderwerpen dreigt het gevaar te moeten inleveren
op diepgang. Daar is de auteur niet helemaal aan ontsnapt. Het boek is
intelligent geconstrueerd op de scheidslijn tussen de onderscheiden
samenlevingssegmenten en bovendien tussen wat geweest is, wat is en wat zou
kunnen zijn, maar door de omvang van het verhaalregister vloeit veel authentiek
menselijk beleven tussen de plooien weg. Des te meer doordat het de
gebeurtenissen zijn die het verhaal stuwen en niet het reflectief verwerken.
Steekt de psychologie toch de neus aan het venster, dan is het soms moeilijk om
in het betoog mee te gaan.
Het verhaal eindigt in de nabije toekomst met, zoals eerder
gezegd, een spectaculair eindspel tussen twee hoofdrolspelers. Daarbij zijn de
aanvankelijke ‘helden’, de koloniserende Belgen, helemaal van het toneel
verdwenen. Hetgeen bevestigt dat zij veeleer het ‘lanceerplatform’ waren voor
een vivisectie van de Braziliaanse maatschappij en toch ook, daar doorheen, van
de menselijke samenleving tout court. Zoiets aandurven is een niet te
onderschatten verdienste. Sommige figuren en situaties mogen dan wel wat
clichématig overkomen en de dialogen een beetje stroef, maar in zijn geheel
staat hier een degelijk geconstrueerd literair gebouw, opgetrokken in een
verfijnde (soms wat te veel?) opgepoetste taal die je linea recta voortstuwt
naar de ontknoping.
Annelies Beck: Toekomstkoorts, De Geus, Amsterdam 2019, 272 p. ISBN
9789044524888. Distributie L&M Books
deze pagina printen of opslaan