Nederlands proza

BOEKEN NR. 4, APRIL 2019

Annelies Verbeke: Deserteren. Novelle

door Carl De Strycker

In zijn gedicht ‘Impasse’ voert Martinus Nijhoff een schrijver op met een writer’s block. Omdat hij weer eens niet weet wat te schrijven, gaat hij naar de keuken bij zijn vrouw die koffie aan het zetten is, en verstout zich de vraag te stellen: ‘waarover wil je dat ik schrijf?’ Het banale antwoord luidt: ‘Ik weet het niet.’ Daarmee is het probleem niet opgelost en tegelijk ook wel. De paradox is natuurlijk dat dit tafereel dat gaat over het niet kunnen schrijven een sonnet oplevert dat een van de bekendste uit de Nederlandse literatuur is geworden. Dat heet je schrijfkramp productief maken.
 
Onbedwingbaar moest ik aan dit gedicht denken toen ik Deserteren van Annelies Verbeke aan het lezen was. Dat boekje gaat over het boekje dat ze zou schrijven op vraag van de stichting Te Gek, die ervoor ijvert psychologische problemen bespreekbaar te maken en daartoe regelmatig auteurs een schrijfopdracht geeft. Verbeke, die heeft toegezegd, wil schrijven over hoog sensitiviteit, maar komt niet tot schrijven. Die impasse wordt verbeeld via de metafoor van de auteur die zichzelf begraven heeft. Ze wordt opgedolven uit haar graf door twee van haar ‘schaduwzijden’: Moeke Verbeke en de Maarschalk. Zij verbeelden respectievelijk het medeleven met de situatie, en de roep om zich te vermannen en aan het werk te gaan. Zij zullen haar uit haar lethargie – een verlangen om als schrijver op te houden te bestaan – halen en nodigen daartoe een aantal personages uit: de psychologe Elaine Aron, die het bekende boek Hoog sensitieve personen schreef, Werther (hier gebombardeerd tot een HSP) uit Het lijden van de jonge Werther en Lotte, het meisje op wie hij verliefd was, en Johann Wolfgang von Goethe en Thomas Mann, die over deze personages geschreven hebben.
 
Samen met de auteur belanden zij in een psychologische groepssessie onder leiding van Elaine. Daarin komen alle twijfels, vragen en angsten van de auteur langs. Onder meer worden behandeld de vraag of je als vrouwelijk schrijver wel gelijk behandeld wordt, de kwestie van slechte recensies en wat dat met je doet, de onzekerheid over het eigen kunstenaarschap, een genadeloze zelfanalyse als aandachtstrekker, het vraagstuk of ze daarmee zelf een hoog sensitief persoon is, en uiteindelijk het verlangen om te ‘deserteren’. Vooral dat laatste, dat geassocieerd wordt met de handdoek gooien, opgeven, van je problemen weglopen, maar ook met zelfmoord, is voor Moeke Verbeke en de Maarschalk onverdraaglijk. Dankzij de fictionele ontmoeting en gesprekstherapie is dat alvast afgewend: het boekje dat er het verslag van is, ligt er en doorbreekt de impasse; de auteur heeft zichzelf weten te bevestigen als auteur.
 
Dat is inderdaad het geval: er ligt een boekje, het gaat over een worsteling met zichzelf en het schrijverschap, en het is ongetwijfeld een belangrijk moment in het denken van Annelies Verbeke over haar auteurschap. Het haalt haar uit de patstelling die al in het verhaal ‘De beer’ uit Halleluja was ontstaan, waarin een soortgelijke twijfel aan het schrijverschap verbeeld werd, maar dan op de knotsgekke, surrealistische wijze die we van Verbeke gewoon zijn. Deserteren, dat het midden houdt tussen een poëticaal essay en een zelfinterview (de psychologe is slechts aangeefster, een verwijzing naar Eckermanns Gesprekken met Goethe), is veel minder verbeeldingsrijk en spits, veel meer rechttoe rechtaan. In beste geval is het een metatekst die iets verheldert over Verbekes literatuur- en mensopvatting, maar waarschijnlijker is Deserteren een handige manier om korte metten te maken met een schrijfblokkade in verband met het opgelegde thema. Want sinds Nijhoff weten we: als je niet weet wat te gaan schrijven, kan je nog steeds schrijven over het feit dat je niet wat je wil gaan schrijven.
 
Annelies Verbeke: Deserteren. Novelle. Angèle, Antwerpen 2019, 120p. ISBN 9789022335789. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan