Poëzie

BOEKEN NR. 8, SEPTEMBER 2019

Anne Kawala : In het hart van het hart van de schrijn

door Jan Baes

'In het hart van het hart van de schrijn zoek ik wat ik vind,
in het hart van het hart van de Salische wetten planten de mannen zichzelf alleen voort
[...]
 
in het hart van het hart van de schrijn vul ik blad na blad met bomen om
historisch tussen mannen en vrouwen een vorm van gelijkheid te herstellen
in het hart van het hart van de schrijn vul ik blad na blad met genealogisch volledige bomen om te doorgronden
van de geschiedenis, de veelheid aan geschiedenissen
van mannen en vrouwen dooreen.'
 
Met dit feministisch ‘Gedicht van de bomen’ verwijst de auteur ook naar 'bomen met opgerichte roeden', penis- of fallusbomen, zoals die op schilderijen, tekeningen en fresco's, in boekillustraties en zelfs bij processies opdoken aan het einde van de dertiende en het begin van de veertiende eeuw. Zo is een van de handschriften van de Roman de la rose verluchtigd met twee zulke impressionante exemplaren van de hand van Jeanne de Montbaston, waarop we een nonnetje roeden zien plukken met als onderschrift: ‘Zelfs het kloosterkleed zal u niet sterken! Pluk dus de genietingen des levens!’
 
Dat alles om erop te wijzen dat de middeleeuwse zeden heel wat losser waren dan nog altijd wordt aangenomen, tot aan het begin van de reformatie, die de vrouw stilaan en voor lange tijd in een moreel en maatschappelijk keurslijf zou dwingen.
 
Met deze omvangrijke dichtbundel (door de vertaler tot een derde teruggebracht) wil Anne Kawala (Herlincourt, 1980) alsnog recht doen aan die onvermoede middeleeuwen die, gedreven door de pluriforme beschaving van het Midden-Oosten, de hoofse liefde zal ontdekken en aanvaarden, en vrouwen een rol toekent die systematisch zal worden geminimaliseerd, zoniet verzwegen door de vanuit mannelijk perspectief opgetekende geschiedschrijving.
 
Kawala bouwt haar kritiek op als een ode aan een aantal van die vrouwen onder de vorm van ontmoetingen met Blanche van Castilië, Anna van Beaujeu, Johanna II van Navarra en Yolande van Aragon. Spil van haar poëtisch avontuur is echter koningin Anna van Bretagne (1477-1514),of beter nog, de eivormige gouden reliekschrijn waarin oorspronkelijk het hart van Anna van Bretagne werd opgebaard. Het schrijn is nu nog, zonder het hart, te zien in het Musée Dobrée in Nantes, waar Anne Kawala in 2016 deze gedichtenreeks zou voordragen, die voor de gelegenheid werd gecreëerd.
 
De lege schrijn wordt meteen het symbool van de verzwegen waarheid omtrent de rol van de middeleeuwse vrouw, de schrijn die moet worden opgevuld met wat ze 'zweemtes' noemt, of 'de zweem van waarheid' verborgen in de ons bekende en gefalsifieerde geschiedschrijving. Het verhaal van Anna van Bretagne is tekenend voor wat Kawala de 'annabiguïteit' van de geschiedschrijving noemt, een gemis dat ze met haar gegevens wil 'herverduidelijken'.

Zo vertelt ze in een reeks van prozaïsche gedichten, of in dichterlijk proza, het verhaal van het uit een lichaam gesneden hart, een door kruisvaarders van koninklijke bloede ontworpen ritueel om hun dode helden, zij het in een bewerkte en ingeperkte staat, toch nog terug te brengen naar het vaderland. De methode werd tot 'een koninklijk privilege onder pauselijke zegel' verklaard en in 1252 voor het eerst in Frankrijk zelf toegepast op het dode lichaam van Blanche van Castilië.
 
'In het hart van de schrijn ontmoet ik de eerste heerser die besloot  
mijn hart na mijn dood zal worden uitgesneden,
ik ontmoet Blanche en in het hart van de schrijn lees ik haar liefde voor de goede minne.'
 
De dichter ontmoet 'op de verwoeste top van een toren Anna van Beaujeu, het toeval van het spel der liefde, de vrucht van de bloem, zijn herinnering, de rozenbottel, de glanzend rode vruchten, hartjes van de rozelaar'. Ze ontmoet de begijnen, een beweging die ontstond toen duizenden kruisvaarders het leven lieten en de vrouwenkloosters stampens vol waren. Ze ontmoet het legioen strijdsters, allen geboren voor de dood van Anna van Bretagne, zowel Arabische als uit het avondland, nadien gewist door de geschiedenis, de helft van de bevolking 'in het hart van de schrijn beland / en verdwenen toen het hart verdween'. Ze ontmoet Johanna II van Navarra die op 3 juli 1315 leeft met de bepaling dat 'naar natuurlijk recht, eenieder frank, dat wil zeggen vrij, geboren dient te worden', In Frankrijk dus!
 
In wat ze een historisch gedicht noemt, komen de drie huwelijken van Anna van Bretagne ter sprake, evenals de geboorte op 11 oktober 1492 van haar zoon Orlando. Op dezelfde dag van datzelfde jaar wordt Amerika buitgemaakt, hetzelfde jaar ook waarin de joden verjaagd werden uit Spanje. Ook op 11 oktober, maar dan van het jaar 1928, zal Virginia Woolf haar roman Orlando publiceren.  
 
'In het hart van mijn hart houd ik van die Orlando als van een zusterbroeder,
Want
in het hart heft Orlando de tweedeling op'.
 
Een passioneel en gedreven les in geschiedschrijving op basis van veronachtzaamde feiten en gebeurtenissen, in een dichterlijke en elegische toonaard omgezet, emotioneel en opstandig, boos en verdrietig. Opgesteld naar aanleiding van een tentoonstelling einde 2016 in het rijksarchief van het Parijse Hôtel de Soubise over de 'Schuldpresumptie van vrouwen' met 320 processen-verbaal van verhoren van het eind van de middeleeuwen tot de twintigste eeuw. 'Het enige schriftelijk overblijfsel van een kwetsbaar bestaan'.
 
Anne Kawala : In het hart van het hart van de schrijn, Poëziecentrum, Gent 2019, 96 p. Vertaling van Au coeur du coeur de l'écrin door Kim Andringa. ISBN 9789056551681

deze pagina printen of opslaan