Nederlands proza

BOEKEN NR. 8, SEPTEMBER 2019

Bart Koubaa: Het leven en de dood van Jacob Querido

door Ine Kiekens

Het zit de zeventienjarige Jacob Querido niet mee. Wanneer zijn oom Pedro Manuel Querido uit Pernambuco in Brazilië laat weten dat de toestand op de suikerplantages uit de hand loopt, neemt Jacobs vader Salomão Querido, een Serafidische jood, een ingrijpend besluit: hij stuurt Jacob, die zowel het Nederlands als het Portugees beheerst, ernaartoe om orde te helpen scheppen in de deplorabele situatie. Dat hij op die manier verhindert dat zijn zoon nog langer omgaat met Judith, een Asjkenazische jodin, wordt zijdelings als mooi meegenomen beschouwd.  
 
Jacob ziet zijn vertrouwde context helemaal veranderen, te beginnen met de zware zeereis naar de Nieuwe Wereld. Onderweg op het schip De Gouden Salamander krijgen heimwee en existentiële twijfels bij hem de bovenhand: is hij wel wie hij is en wie is hij dan precies? Onder invloed van het verdovende middel kitsharaa weet hij telkens tijdelijk zijn angsten te bedwelmen en slaagt hij erin een tot op zekere hoogte bevredigend leven op te bouwen nabij de plantages. Toch blijft hij worstelen met zijn achtergrond, zeker wanneer hij het gevoel heeft de joodse wetten niet naar behoren te kunnen naleven, bijvoorbeeld wat het houden van slaven betreft. Wanneer zijn vader vanuit Amsterdam na jaren afwezigheid opnieuw contact zoekt, komt het Jacob steeds meer te dagen dat hij slechts een speelbal in de hand van anderen is geweest.
 
De titel Het leven en de dood van Jacob Querido doet denken aan Het leven en de dood in den ast en in zeker opzicht zijn er overeenkomsten. Zo krijgen we in beide romans een inkijk in voortkabbelende levens met hun hoogtes en laagtes en beide behandelen prangende existentiële vragen. In Het leven en de dood van Jacob Querido vraagt het hoofdpersonage zich af of hij wel de zoon is van wie zich zijn vader noemt, zeker nadat hij onderweg naar de Nieuwe Wereld te maken krijgt met een vondelingenvisioen en in het kader daarvan subtiele toespelingen van zijn vader begint te herinterpreteren.  
 
De basisidee voor deze roman zit sterk ineen, maar de uitwerking laat enkele gemiste kansen zien. Zo blijft de identiteitskwestie bijvoorbeeld vrij blauwblauw: de scène met het visioen, toch wel een sleutelmoment in de roman, blijft te suggestief en mist daardoor overtuigingskracht. Ook Jacobs beslissing om zijn slaven de vrije keuze te laten of ze voor hem blijven werken dan wel de plantage verlaten, komt wat flou aan bod. Eigenlijk is Jacob een flat character, terwijl de ideeën in deze roman beter bij een psychologisch grondig uitgewerkt personage zouden passen.  
 
Niettegenstaande de tekortkomingen op thematisch vlak is Het leven en de dood van Jacob Querido een stilistisch goed geschreven roman. Koubaa maakt veelvoudig gebruik van weelderige zinnen die zich al naargelang het moment in de roman langzaam uitspinnen over de pagina’s dan wel het verhaal in snel tempo voortstuwen. De chaos die in de openingsscène plaatsvindt, weet hij dan ook perfect onder woorden te brengen:
 
‘De hele rede was in rep en roer, overal werd geroepen, gevloekt en getierd, er werden zelfs een paar schoten gelost in de ijzeren lucht en in de richting van de vluchtende stier die met het doek van de schilder op zijn horens af en toe stilhield om het canvas vruchteloos van zich af proberen te werpen en te kijken in welk richting hij het best verder kon rennen. Op zee, tussen de dansende masten en zeilen, het krakende hout en de klotsende golven, waren ondertussen alle activiteiten gestaakt en stonden matrozen, soldaten, werklui, vrouwen en kinderen en officieren en onderofficieren het schouwspel stomverbaasd en hoogst belangstellend gade te slaan.’
 
Daarnaast zet Koubaa her en der treffende beelden in, zoals bijvoorbeeld in zijn beschrijving over hoe heimwee Jacob overvalt:
 
‘Een paar dagen voor ze Kaapverdië bereikten, waar ze nieuwe mondvoorraad, pluimvee en vers water zouden inslaan en de koeien zouden laten grazen op het benedenwindse zuidelijke eilandje Maio, klapte het heimwee dat op de rede van Texel in Jacob Querido was geland een paar keer met zijn brede vleugels.’
 
Koubaa bewijst zich door zijn hele boek heen als een vaardig woordkunstenaar. Net daarom is het zo jammer dat hij het ideeënpotentieel van zijn roman niet volledig benut heeft.
 
Bart Koubaa: Het leven en de dood van Jacob Querido, Querido, Amsterdam 2019, 190 p. ISBN 9789021418179. Distributie Standaard Uitgeverij 

deze pagina printen of opslaan