Vertaald proza

BOEKEN NR. 8, SEPTEMBER 2019

Éric Vuillard: 14 juli

door Jan Baes

'Het was een van de mooiste zomers van de eeuw. Een van de warmste ook. [...] Maar het was een koude winter geweest, zo koud dat de wortels meer dan een voet diep in de aarde waren bevroren. Honger had zich over heel Frankrijk uitgebreid, eerst in stilte, daarop was wanhoop gevolgd, daarop woede.'
 
Over heel Frankrijk spreidt het oproer zich uit, een vulkaan waarop de adel vrolijk verder danst. Hoewel de staat vrijwel bankroet is, blijven dag in dag uit wagens met de fijnste waren, de mooiste kledij, de heerlijkste dranken, richting Versailles rollen. Necker bedenkt nieuwe belastingen om dat al even dure als onnutte leventje in stand te houden. Industriëlen dragen hun steentje bij door in de magere lonen van hun werknemers te snijden, met bloedige confrontaties tot gevolg. De sociale temperatuur, vooral in Parijs, is begin juli tot het kookpunt gestegen. De jonge advokaat Camille Desmoulins schreeuwt vanop een caféterras: 'Er is een Bartholomeusnacht voor de patriotten in voorbereiding', een kreet die door de hele stad zal zinderen.
 
De nacht van de dertiende juli, na de zoveelste brutale charge van het koninklijk regiment op betogers die naar de Tuilerieën trekken, is het zo heet dat niemand kan slapen. De langste nacht vooraleer de ochtend van 14 juli 1789 aanbreekt. De erg jonge bevolking van de faubourgs heeft zich de laatste dagen bewapend met alles waar ze de hand op kon leggen. Gordijnroeden, braadspitten, antieke wapenuitrustingen; je ziet zelfs blikken sabels en kartonnen wapenschilden opgehaald uit de theaterreserves. Overal worden barricaden opgeworpen. Alle klokken luiden. Huizen worden vernield, geplunderd en in brand gestoken. Voor nog meer wapens trekt de menigte naar Les Invalides waar ze door de veteranen worden geholpen. Maar het kruit voor de dertigduizend geweren ligt in de Bastille. Dus op naar de Bastille!
 
Wat volgt, is een even gedetailleerd als emotioneel gedreven verslag van de dag waarop de Franse Revolutie tot uitbarsting komt. Een verhaal dat de dramatische gebeurtenissen aan de Bastille vertelt zoals ze door de opstandelingen zelf werden ervaren. Door de voormalige huisknecht en kolonist Fournier l'Américain en de 'sansculotte neger' Guillaume Delorme bijvoorbeeld, die beiden San Domingo hebben verlaten om met gevaar voor eigen leven, een op het voorplein door kogels getroffen jongetje uit de vuurlijn te halen en voor verzorging weg te brengen. Het zijn er twee van de ruim tweehonderdduizend Fransen - de helft van de totale Parijse bevolking - die voor de Bastille staan en die rennen voor hun leven als er vanuit de torens met scherp wordt geschoten.
 
Een menigte! 'Maar wat is een menigte? Niemand kan het zeggen. Op grond van een onvolledige, later opgestelde lijst kunnen we dat al beweren. [...] Natuurlijk stelt een naam niet veel voor. Een beroep, een datum, een plaats, een bescheiden burgerlijke staat. Het zijn syllabes van de waarheid.' We kennen wel de namen van de twee delegaties die vanuit het Stadhuis naar de Bastille werden gestuurd om te bemiddelen en die telkens onverrichterzake de benen moesten nemen voor woedende oproerkraaiers. Maar de menigte heeft geen naam, op een enkeling na.
 
Het is dan half twaalf, het moment waarop de kleine wijnkoopman Cholat enkele vrijwilligers optrommelt om verouderde kanonnen door het hoerenkwartier te slepen, toegejuicht en geholpen door enthousiaste lichtekooien. Sommige van zijn medestanders hebben carrière gemaakt in de revolutie, zoals goudsmid Jean Rossignol, die later naar de Comoren wordt verbannen. Hun optreden laat soms sporen na zoals voor kruidenier Jean-Armand Pannetier, die een manier ontdekt om de binnenplaats van de Bastille binnen te dringen en de robuuste wagenmaker Louis Tournay het zetje geeft dat hem over de muur tilt zodat de laatste ophaalbruggen kunnen worden bereikt en neergelaten.
 
Wanneer de menigte de binnenplaats op stroomt, breekt een spervuur los dat tientallen revolutionairen het leven zal kosten. Het is twee uur in de namiddag. Onder de lijken is er dat van de goudslager Sagault over wiens leven we wel iets weten, zoals nu ook over zijn trieste einde, waarbij het lichaam door omstaanders wordt beroofd van alles wat enige waarde heeft.
 
Even over vijven stroomt de menigte de Bastille in en begint het kasteel terstond te slopen. Het is de start van publieke feestelijkheden en die nacht zal er weer niet veel worden geslapen. Om negen uur 's avonds ontvangt de commandant van de burgermilities, markies de la Salle, met een brede glimlach een delegatie van de overwinnaars van de Bastille. Op zijn vraag hoe ze heten, kiezen de opstandelingen, wantrouwig en schuw, het hazenpad.

'Ach, we kunnen nooit weten, we zullen nooit weten welke heldere vlam, welke vreugde door de harten joeg, ooit zullen we misschien gloeien met hetzelfde vuur, maar niet diezelfde dag, datzelfde uur, we kunnen de memoires natuurlijk nauwkeurig bestuderen, alle getuigenissen doorlopen, de verhalen lezen, de kranten, de processen-verbaal napluizen, we zullen niets vinden. De echte steen van Rozetta, waardoor wij altijd, overal in de tijd, thuis zouden kunnen zijn, hebben we nooit gevonden. De waarheid reist door onze woorden heen als het teken van onze geheimen.'
 
Tolstoj zou van zulke geschiedschrijving hebben gesmuld.
 
Éric Vuillard: 14 juli, Meulenhoff, Amsterdam, 2019, 192 p. Vertaling van 14 juillet door Liesbert van Nes. ISBN 9789029092722. Distributie Lannoo 

deze pagina printen of opslaan