Letterkunde

BOEKEN NR. 8, SEPTEMBER 2019

Karel Vanhaesebrouck, Maja Westerveld, Stef Lernous: Het abc van Abattoir Fermé

door Christophe Van Eecke

Dit jaar viert de theaterwereld het twintigjarig bestaan van Abattoir Fermé, het meest uitzinnige en eigenzinnige theatergezelschap van la Flandre profonde en omliggende werelddelen. Ter gelegenheid van de feestelijkheid, en om iets van het denkproces achter al dat creatieve geweld op papier te documenteren, verschijnt dit boek: een abecedarium van Abattoir Fermé met, naast heel wat achtergrondinformatie en foto’s in vierkleurendruk, ook enige goed georganiseerde onzin en de nodige mystificatie. In menig lemma wordt fictie immers als werkelijkheid verkocht, zodat het universum van Abattoir schaamteloos de ooit werkelijke wereld verslindt.
 
De alfabetische organisatie van het boek laat toe om een keur aan titels (van stukken), personages (uit stukken), inspiratiebronnen en achtergronden in min of meer willekeurige volgorde van toelichting te voorzien. Dat patroon is doorspekt met veldnotities (hoofdzakelijk van Maja Westerveld) over repetitieperiodes of creatieve hersenstormen, essays en beschouwingen van creatief bezieler Stef Lernous, en korte profielen waarin de kern van acteurs en het creatieve team elkaar kort bewieroken. Het hart van het boek is een zeer lang en bijzonder verhelderend interview dat Karel Vanhaesebrouck met Lernous had en waarin deze laatste uitgebreid toelichting geeft bij zijn werkwijze, zijn achtergronden, en de diverse bronnen van inspiratie die hij aanboort bij het maken van zijn stukken.
 
Bij die laatste horen met name vele aspecten van de populaire cultuur, van de achterbuurten en louche bars van Los Angeles tot de wereld van de B-film die hij als tiener reeds in verlepte buurtbioscopen en op VHS verslond. Van goedkope horror en seks tot de meer absurde arthouse: de keur aan referenties die Lernous aanhaalt, is zeer herkenbaar voor adepten van het genre (Maar waar is Jess Franco?! De man die ooit, omdat zijn camera het begaf, een slow motion scène filmde door zijn acteurs in vertraagde modus te laten acteren!), waardoor de vraag wordt opgeroepen in welke mate Lernous’ verbeeldingswereld een zeker collectief onbewuste van generatie X kanaliseert. Of anders gezegd: dat Lernous’ werk een snaar raakt, heeft misschien vooral te maken met het feit dat hij heel erg op ons allemaal lijkt. Het is net omdat zoveel elementen herkenbaar zijn dat ook de vervreemding kan werken.
 
Het is bijzonder boeiend om te lezen hoe hoge en lage cultuur voor Lernous naadloos door elkaar lopen en hoe hij de beeldtaal en idiomen van wat men doorgaans het populaire noemt, gebruikt om een theater te maken dat tegelijk vervreemdt en verontrust, maar toch voor een breed publiek toegankelijk kan/wil zijn. Het zal niemand verbazen dat een creatief succesverhaal van twintig jaar steunt op keihard werken, heel veel métier en absolute toewijding van alle betrokkenen. Anderzijds is het ook interessant, en misschien een beetje onbedoeld verhelderend, om een aantal verwijzingen nièt te zien passeren. Zo wordt bijvoorbeeld nergens iets gezegd over het werk van Carmelo Bene, Christoph Schlingensief, Jack Smith (schepper van legendarische dia-performances met zijn tegenspeelster Yolanda la Penguina), het Theatre of the Ridiculous, of de Weense Aktionisten, die stuk voor stuk interessante ijkpunten lijken om het werk van Abattoir Fermé in een internationale context te plaatsen. Het lijkt me moeilijk voor te stellen dat Lernous en compagnie dat werk niet kennen of er niet voor een stuk door zouden zijn geïnspireerd.
 
Voor adepten van Abattoir Fermé zal dit boek verschillende functies vervullen: een welkome opfrisser die allerhande herinneringen aan stukken, scènes, of personages uit het verleden triggert; een gedegen toelichting bij de poëtica van het gezelschap; en een luxueus kijkboek over twintig jaar theater. Voor de nieuweling verschaft het boek inzicht in de werkwijze en doelstellingen van het gezelschap, maar op een manier die tegelijk ook een proeve is van Abattoir Fermé zelf: het boek is ook altijd weer een stukje anarchistisch, met de tong in de wang, maar ook zeer eerlijk over het bloed, het zweet en de tranen die het heeft gekost om dit oeuvre op de planken te krijgen. En dat allemaal zonder dat er een letter cultuurmarxistisch jargon wordt gebruikt! Mijn gedacht!
 
Karel Vanhaesebrouck, Maja Westerveld, Stef Lernous: Het abc van Abattoir Fermé, Lannoo, Tielt 2019, 351 p. ISBN 9789401461689 

deze pagina printen of opslaan