Vertaald proza

BOEKEN NR. 8, SEPTEMBER 2019

Maryse Condé: Het onwaarschijnlijke en droevige lot van Ivan en Ivana

door Katja Feremans

Ivan en Ivana, tweelingbroer en -zus, zijn in Guadeloupe onder de vleugels van hun moeder en hun oma opgegroeid. Hun vader, een Malinese muzikant, had het hazenpad gekozen, toen hun moeder zwanger bleek te zijn. Reeds als kind van tien besefte Ivan dat hij tot het armste deel van de bevolking behoorde, dit doordat een marktkraamster hem, zijn zus en zijn moeder had uitgescholden voor zwarte schooiers.
 
Die vernederende armoede maakte van hem een opstandige tiener. Ivana, daarentegen, schermde zich zoveel mogelijk af van onrecht en ander kwaad en hakte zich moedig een weg door het leven, ook toen zij en haar broer na hun middelbareschooltijd bij hun vader in Mali kwamen te wonen. Van een katholiek nest belandden ze ineens in een moslimgemeenschap. Ivana kon er aarden, Ivan niet. Om aansluiting te vinden bij zijn omgeving, bekeerde hij zich tot de islam. Hij richtte zich in zijn zoektocht tot de pure, zuivere islam en kwam daardoor al snel in aanraking met fanatici.
 
Die kregen hem zover dat hij een aanslag pleegde, waarna er een prijs op zijn hoofd stond en hij moest vluchten. Ivana was door haar bloedband met hem echter evenzeer in gevaar. Samen zochten ze hun heil in Parijs. Zij begon er aan een opleiding tot wijkagent en sloot nieuwe vriendschappen. Ivan slaagde er weer niet in om zich op een eerbare manier op te werken. Hij bleef overhoop liggen met zichzelf en de wereld. Met lede ogen zag hij aan hoe Ivana haar eigen boontjes dopte en almaar verder van hem wegdreef, zeker toen hij opnieuw in het vizier kwam van jihadisten, die het Westen en het hart van het kapitalisme wilden raken. In zijn uiteindelijke val sleurde hij zijn zus, die hij meer dan wie ook liefhad, mee.
 
De Franse schrijfster Maryse Condé (1937, Guadeloupe) studeerde literatuur aan de Sorbonne en verbleef daarna een tijdlang in West-Afrika. Halfweg de jaren tachtig verwierf ze wereldfaam met haar tweedelige Ségou-epos. Ségou was de hoofdstad van het machtige Bambara-rijk in Mali, waar aloude tribale tradities in de negentiende eeuw onder druk kwamen te staan door de oprukkende islam enerzijds en door de Europese slavenhandel anderzijds. De schrijfster wordt wereldwijd geprezen voor haar meesterlijke evocatie van dit stukje geschiedenis.
 
De haar vertrouwde thema’s zoals de tegenstelling tussen blank en zwart, de jihad alsook kolonialisme en slavernij als uitwassen van de westerse onderdrukking komen terug in Het onwaarschijnlijke en droevige lot van Ivan en Ivana. De epische kracht waarvoor ze in 2018 de alternatieve Nobelprijs voor Literatuur ontving, ontbreekt evenwel in deze roman. Ivan en Ivana zijn marionetten die door de schrijfster worden bespeeld. Maryse Condé gooit tal van onwaarschijnlijke toevalligheden op een hoop en verhaalt op een eenvoudige, weinig genuanceerde manier over de strijd tussen goed en kwaad.
 
Ivan begeert geen enkele vrouw meer dan zijn zus en worstelt daar permanent mee. De hunkering is overigens wederzijds, maar Ivana kan haar gevoelens voor Ivan makkelijker naar de achtergrond dringen. Niet alleen met de erotische aantrekkingskracht tussen Ivan en Ivana gaat Maryse Condé de provocerende toer op. Zo is ook de reactie van de verteller niet min, wanneer Ivan in Parijs in een vlaag van ontreddering zijn jonge buurvrouw ruw haar flat in trekt en haar bespringt: ‘Mopperige mensen zullen erop wijzen dat het een verkrachting was, want zo heet elk geslachtsverkeer waar niet mee ingestemd is. We zullen daarover niet discussiëren. Verkrachting of niet, Stella genoot van het plezier dat haar ten deel was gevallen’.

Deze heel expliciet aanwezige wij-verteller impliceert een publiek van toehoorders en refereert daarmee aan de West-Afrikaanse griots, hoeders van de mondelinge overlevering. Zijn ouderwetse toon doet denken aan lang vervlogen tijden. De roman knoopt echter aan bij de terroristische aanslagen in 2015 en 2016 in Frankrijk en België – Molenbeek is in het verhaal verwerkt.
 
Maryse Condé toont aan dat Ivan een slachtoffer is van de omstandigheden, maar ook van zijn karakter. Hij radicaliseert niet uit overtuiging, hij gehoorzaamt aan de dictaten van moslimextremisten uit angst en lafheid. Die zwakheden vormen een explosieve cocktail in combinatie met zijn gespleten verhouding tot zijn eigen lichaam en met de armoede en sociale uitsluiting waaronder hij lijdt. Hoe hij van zijn woede en frustratie een heilige oorlog maakt, wordt duidelijk, maar dat neemt niet weg dat deze in opzet geëngageerde roman bezieling mist door zijn oppervlakkigheid.
 
Maryse Condé: Het onwaarschijnlijke en droevige lot van Ivan en Ivana, Orlando, Amsterdam, 2019, 272 p. ISBN 9789493081062. Vertaling van Le fabuleux et triste destin d'Ivan et Ivana door Martine Woudt. Distributie Elkedag Boeken 

deze pagina printen of opslaan