Nederlands proza
BOEKEN NR. 9, OKTOBER 2019
Guido van Heulendonk: De afrekening
door Herman Leenders
De titel van de roman van Guido van Heulendonk is ook de titel van de debuutroman
ín de roman (met name van Angelique Mandenmaker en gepubliceerd in 1991) die
door de kritiek en in het bijzonder door M.P. vernietigend werd onthaald: ‘Dit
begin wordt ook haar einde.’ Met als gevolg dat Angelique nooit meer heeft
geschreven en dat haar enige roman verdonkeremaand of op zijn minst op het
achterplan geschoven werd door haar én door Govert, haar echtgenoot: uit
schaamte. De roman wordt later ook verzwegen voor de zoon en dochter van
Angelique en Govert, Maxime en Morella. Uiteindelijk is het Michelle, de nieuwe
geliefde van Govert na het overlijden van Angelique, die ervoor zal zorgen dat het
atavistische zwijgen doorbroken wordt dat in de familie diepe sporen trekt, dat
haast een karaktertrek wordt: zwijgen, wegduwen, vergeten.
Dat ‘zwijgen uit liefde’ slaat
immers ook op het pistool dat door de vader van Govert werd verborgen in een
lade en dat nooit een echte verklaring heeft gekregen. Dat pistool en de kogels
zijn, meent Govert, een overblijfsel van zijn vaders deelname aan het verzet in
de Tweede Wereldoorlog. Maar de vader heeft het nooit met zoveel woorden gezegd
of verteld. Wat er precies is gebeurd, hij probeert het te reconstrueren, maar
zeker weet hij het niet: ‘Het clandestiene zit in hun bloed, voor altijd.’
Dat zwijgen
slaat ook op een geheim dat Angelique nog op haar doodsbed wil vertellen aan
Govert én op een misstap van Govert zelf die hij naar de spelonken van zijn
onderbewustzijn heeft verwezen.
De roman in de roman, zorgt voor een bonte spiegeling,
afspiegeling en weerspiegeling, en veroorzaakt daarmee zelf ook ‘gekwebbel van
boeken’ en ‘boekengewoeker’: enerzijds interferenties tussen boeken onderling en
anderzijds tussen werkelijkheid en boek. Niet toevallig staat Govert Delvoix
(de hoofdpersoon van het boek van Van Heulendonk) model voor Robin Valcke en identificeert
hij zich met, spiegelt hij zich, ergert hij zich aan het personage dat zijn
geliefde, bewonderde en geadoreerde Angelique van hem heeft gemaakt. Niet
toevallig runden Govert en Angelique een boekenwinkeltje. Niet toevallig passeren
grote literaire verhalen de revue: Abélard en Héloise, Philemon en Baucis,
Tristan en Isolde, Romeo en Julia, De
ballade van de oude zeeman, Winnetou en Old Shatterhand, en grote
schrijvers zoals Edgar Allen Poe, James Joyce, Primo Levi, John Updike…
Ik zou de hele plot
uiteen kunnen doen, maar misschien wil je dat allemaal niet weten, misschien
wil je net als ik stuk na stuk, hoofdstuk na hoofdstuk zelf de puzzel leggen.
De puzzelstukken zijn: brieven, therapiegesprekken, uittreksels uit de roman
van Angelique, een grafrede, de monologue interieur van Govert, een
wilsverklaring… Misschien wil je gewoon het genot proeven om te zien hoe al die
puzzelstukken in elkaar beginnen te vallen en hoe op het eind het hele plaatje
tevoorschijn komt. Hoed je voor recensenten die jouw leesplezier vergallen.
Vele stukjes
van die donkere puzzel zijn typisch voor Van Heulendonk en herkenbaar uit
eerdere romans van hem: het dreigende geweld, het fatum, kwantummechanica, de
relativiteit, de familiegeschiedenis, de erfelijke belasting, het kluwen van
relaties, liefde en seks versus geweld, de moeilijke levensloop van het
hoofdpersonage (vaak een man), een man met een donkere depressieve kant, een
man die soms te veel whisky drinkt, die vreemd uit de hoek kan komen, een
eenzame man, alleenstaand, terugkijkend op een leven dat littekens heeft nagelaten,
‘een eenzame stumper’ uitgeleverd aan ‘besluiteloosheid’ en ‘zelftwijfel’. Maar
er is ook de wereldactualiteit (Trump bijvoorbeeld), de wereldgeschiedenis (Mauthausen,
Hitler en Stalin bijvoorbeeld), de ironie en humor, de vele petite histoires, details en
verwijzingen die de puzzelstukken in elkaar doen haken, de builen en de blutsen
van de puzzel.
Met De afrekening heeft Van Heulendonk alle typische ingrediënten heel
kunstig en evenwichtig verweven, in de juiste dosering, heel naturel en met
veel souplesse. De afrekening is een
verhaal dat rustig en beheerst op zijn doel afstevent, de lezer ondertussen alle
hoop laat en daardoor zijn uitwerking niet mist.
Guido van Heulendonk: De
afrekening, De Arbeiderspers, Amsterdam 2019, 256 p. ISBN 9789029540469.
Distributie L&M Books
deze pagina printen of opslaan