Nederlands proza

BOEKEN NR. 5, MEI 2020

Cyriel Buysse: In betere kringen

door Manu van der Aa

‘Konden we nu maar slapen, dood zijn, tot het uit is; en dan weer midden in de nieuwe wereld wakker worden!’ Het had vandaag geschreven kunnen zijn, nu iedereen ernaar snakt om uit de covid 19-nachtmerrie te ontwaken. Maar het is een zin uit een tekst van Cyriel Buysse uit 1917, toen de Eerste Wereldoorlog nog volop woedde – al zat Buysse in het veilige, neutrale Nederland. In ieder geval was hij ervan overtuigd, zoals velen nu, dat het allemaal anders zou worden: ‘Zoals het wás, kon het toch onmogelijk blijven duren.’
 
Deze kroniek, getiteld ‘Overwegende’, is naar mijn smaak kwalitatief wat minder dan de andere teksten die Buysse-biograaf Joris van Parys voor deze uitgave koos uit de ongebundelde stukken van de auteur. De selectie van 11 teksten is inhoudelijk nogal arbitrair en niet alleen kwalitatief onevenwichtig, ook kwantitatief: ‘Engels hotel in Gibraltar’ telt amper drie bladzijden, terwijl de bundel opent met een verhaal van 70 bladzijden: ‘Monsieur Hardamour’. Het is opvallend dat Buysse in dit verhaal uit 1899 aan de hand van een particulier geval, eigenlijk al uitlegde waarom er na het cataclysme van 1914-1918, in tegenstelling tot zijn eigen verwachting toen, niet veel zou veranderen en er amper twintig jaar later een nieuwe wereldbrand kon uitbreken.  
 
Monsieur Hardamour is een selfmade man: begonnen als kantoorbediende klom hij op tot directeur van een fabriek waarvan hij, na zijn huwelijk met de enige dochter van de ziekelijke eigenaar, ‘alleen-meester’ werd. Hij heeft alles wat zijn hartje begeert, inclusief een jonge door zijn vrouw gedoogde maîtresse. Tot hij op een dag per ongeluk opgesloten raakt in zijn kluis en de dood in de ogen kijkt. Tijdens zijn onvrijwillige quarantaine begint hij na te denken over zijn voorbije leven en beseft ‘dat hij zijn leven lang slecht en boosaardig was geweest’. Hij zweert plechtig dat als hij het er alsnog levend vanaf zou brengen hij zijn arbeiders de kleine opslag zou geven die ze al zo lang vroegen, dat hij zijn vrouw, kinderen en minnares beter ging behandelen, kortom: ‘hij zou zoet en zacht worden als een engel op aarde’.
 
Wanneer Hardamour als bij wonder door de alertheid van zijn vrouw en zijn maîtresse op het nippertje gered wordt en wat bekomen is, herinnert hij zich zijn beloften: ‘En kalm nu in zijn weergekregen kracht, verwijderend met een gebaar van trotse zegepraal het schrikbeeld van de pas gebeurde narigheid, besloot hij voorlopig niets anders te doen dan wat nu praktisch onder de omstandigheden werd vereist: Een beter slot aan zijn brandkast laten maken.’
 
Ook in de kortere, lichtvoetigere verhalen geeft Buysse blijk van zijn grote mensenkennis. Stilistisch was hij in zijn tijd ongeëvenaard: frisser dan Stijn Streuvels, minder gekunsteld dan Louis Couperus. Uiteraard is zijn proza ook een beetje gedateerd maar opnieuw minder dan dat van Streuvels en Couperus, wier verteltrant doorgaans de vaart mist die Buysses verhalende teksten kenmerkt en bijzonder leesbaar houdt. Zonder afbreuk te doen aan de grote verdiensten van Streuvels, Couperus en enkele andere van zijn tijdgenoten, blijft Buysse voor mij de primus inter pares van zijn schrijversgeneratie. Het is dan ook een raadsel waarom uitgevers het zoveelste middelmatige uit het Engels vertaalde verhaaltje willen uitgeven als er nog zoveel moois van Buysse voor het oprapen ligt.
 
Cyriel Buysse: In betere kringen. Satirische verhalen en kronieken verzameld en toegelicht door Joris van Parys. Houtekiet, Antwerpen 2020, 188 p. ISBN 9789089248220. Distributie VBK België 

deze pagina printen of opslaan