Vertaald proza
BOEKEN NR. 5, MEI 2020
Uwe Timm: Mijn broer bijvoorbeeld
door Carl De Strycker
In Mijn
broer bijvoorbeeld tracht
Uwe Timm vat te krijgen op een spook uit een ‘zwart’ verleden. En het mag dan
wel het verhaal zijn van zijn broer, het wil exemplarisch zijn voor de vragen
die een hele generatie in Duitsland zich stelt: hoe ga je om met het
nazi-verleden van familieleden? En wat betekent het voor jezelf als je moet
vaststellen dat je vader een kampbewaarder was of je broer een SS'er?
Op 30 september 1943
meldt Karl-Heinz Timm zijn vader dat hij in een gevecht zwaar gewond is
geraakt. Dat zijn beide benen zijn geamputeerd, daarover hoeven ze zich thuis geen
zorgen te maken, het belangrijkste is dat hij nu snel terug thuis zal zijn.
Twee weken later is hij dood. Bij de persoonlijke spullen die worden
opgestuurd, zit ook een dagboekje, waarin de 19-jarige SS-soldaat aantekeningen
heeft gemaakt. Het zijn die notities die voor zijn veel jongere broer Uwe de
aanleiding zijn om nu, zestig jaar na de feiten, het oorlogsverleden van zijn
familie te onderzoeken.
De auteur, die doctor in de filosofie is, stelt 150
pagina's lang vragen. Hoe kun je verklaren dat je broer zich vrijwillig
aandiende bij de SS? Waarom is zijn dagboek zo zakelijk, zonder enige inleving
in de slachtoffers? Wat is de invloed geweest van de vader, die overtuigd was
van de nationaalsocialistische ideologie? Waarom zijn de moeder en de zus zo op
de vlakte gebleven? En hebben de Duitsers collectief schuld aan de
massavernietigingen van de joden, of klopt het als ze zeggen: ‘wir haben es nicht gewusst’?
De antwoorden die hij vindt, zijn vaak gebrekkig en de
verklaringen niet meer dan de bevestiging van zijn bangste vermoedens. Timm
maakt daarbij niet het proces van zijn familie, hij vertelt enkel verhalen die
een beeld schetsen van zijn gezin, monteert daartussen de rauwe fragmenten uit
de frontnotities van zijn broer en stelt een aantal fundamentele kwesties ter
discussie.
Met
dit boek werpt Timm vragen op waar velen mee zitten, maar die nog steeds taboe
zijn. Mijn broer bijvoorbeeld wil dat zwijgen doorbreken en een aantal
schuldgevoelens bespreekbaar maken. Als poging om met zijn familiegeschiedenis
in het reine te komen, is het een interessante en ontnuchterende denkoefening,
die probeert om het onbegrijpelijke toch enigszins te verklaren. Wat het zo'n
aangrijpend boek maakt, is dat de auteur enerzijds liefdevol over zijn gezin
schrijft, maar anderzijds de ruwe werkelijkheid recht in de ogen durft te
kijken.
Mijn broer bijvoorbeeld verscheen
oorspronkelijk in 2003. Uwe Timm werd in 2018 bekroond met de prestigieuze
Schiller-Preis voor zijn oeuvre.
Uwe Timm: Mijn broer bijvoorbeeld, Podium, Amsterdam 2020,
152 p. ISBN 9789057594892. Vertaling van Am Beispiel Meines Bruders door Gerrit
Bussink. Distributie Elkedag Boeken
deze pagina printen of opslaan