Vertaald proza

BOEKEN NR. 5, MEI 2021

Aroa Moreno Durán: Dingen die je meeneemt op reis

door An Van Hecke

Over de Spaanse ballingen na de burgeroorlog (1936-1939) is al heel wat geschreven, in het bijzonder over hen die naar Latijns-Amerika gevlucht zijn. Maar over de Spanjaarden die toen in Oost-Duitsland verzeild geraakt zijn, weten we veel minder. Met haar debuutroman, Dingen die je meeneemt op reis, geeft de beloftevolle schrijfster Moreno Durán ons een inkijk in dit veeleer onbekende deel van de geschiedenis van Spanje én Duitsland. Het boek vertelt het verhaal van de familie van Katia, die met haar ouders en jongere zus in Oost-Berlijn woont, in de toenmalige DDR. De familie is het slachtoffer van zowel de Spaanse burgeroorlog als de Tweede Wereldoorlog, maar evengoed nog van de Koude Oorlog (1947-1991). Die periode van gewapende vrede tussen de communistische en kapitalistische wereld leidt in 1961 tot de bouw van de Berlijnse Muur. Het verhaal loopt van 1956 – op dat moment is de oorlogsravage in Oost-Duitsland nog erg zichtbaar – en eindigt in 1992, drie jaar na de val van de Berlijnse Muur. De data boven de hoofdstukken geven de lezer telkens een belangrijk aanknopingspunt. Daardoor komen die cruciale bladzijden in de Duitse geschiedenis ons weer helder voor de geest. Een pijnlijke geschiedenis, waarbij Moreno Durán niet alleen de wereld van een gespleten stad oproept, maar ook die van een gebroken familie.  

Van bij de eerste bladzijden grijpt dit boek je naar de keel door de poëtische stijl en de ontroerende fragmenten over een liefdevolle vader. Ondanks de armoede en de moeilijke leef- en werkomstandigheden blijft hij toch positief, is hij zo zorgzaam voor zijn vrouw en twee dochters, en verliest hij zijn gevoel voor humor niet. In die eerste hoofdstukken zien we ook de sterke band tussen Katia en haar vader. En dan, plots, vlucht Katia naar het Westen, een beslissing die ze achteraf als ‘lichtzinnig’ omschrijft, als ‘halsoverkop’, maar die zo diepmenselijk is: een jong meisje wordt verliefd op een jongen uit de duizend en dat ze hem volgt, is dan ook heel begrijpelijk. Ze droomt van een nieuw leven, een nieuw begin, maar de gevolgen zijn niet te overzien. Niet alleen voor haarzelf, maar ook voor haar familie die ze heeft achtergelaten. Pas op het eind komen we het hele verhaal te weten, na de val van de Muur.
 
Moreno Durán slaagt erin de tegenstellingen tussen Oost- en West-Duitsland zeer gevat te schetsen. We zien hoe de vader blijft geloven in de idealen van het communisme, de reden waarom hij als republikein Spanje moest verlaten: daar was hij de verliezer en in Oost-Duitsland vond hij onderdak. We zien hoe Cubaanse jongeren in grote groepen deelnemen aan het Wereldfestival voor Jeugd en Studenten in de jaren zeventig, we zien het enthousiasme voor de ideeën van Che Guevara en de Cubaanse Revolutie (1959), we lezen met de jongeren de verzen mee van Pablo Neruda, de dichter die het communistische gedachtegoed altijd trouw bleef. Maar we zien ook hoe mensen moeite hebben om te overleven, en tussen de lijnen door voelen we de angst van de bevolking die door de Oost-Duitse veiligheidsdienst Stasi gecontroleerd wordt. Brieven worden meegelezen, gesprekken worden afgeluisterd…
 
Aan de andere kant zien we ook het nieuwe leven van Katia in een landelijk en traditioneel dorp in het zuiden van Duitsland. Ze is gehuwd met Johannes, die haar uit Oost-Berlijn hielp vluchten, en samen hebben ze twee kinderen. Alles lijkt perfect in dit gezin, althans voor de buitenwereld, maar Katia’s leven is leeg en zinloos. Er is bovenal de enorme verveling. Niet alleen zit ze met een groot schuldgevoel, het gemis van haar familie die ze achterliet, maar de mensen in het Westen tonen ook geen interesse in wie ze echt is. Zelfs haar schoonfamilie niet, en over het verleden aan beide kanten, wordt gezwegen.  

Het boek bestaat uit twee grote delen: ‘Oost’ en ‘De andere kant’. Het kortere deel ‘Niemandsland’, dat ertussen geweven zit, gaat over de lange en gevaarlijke vlucht naar het Westen. Op het einde van het tweede deel lopen twee spannende discours uiteindelijk door elkaar: enerzijds de gevoelens en gedachten die door Katia’s hoofd dollen nadat ze de echtscheidingspapieren ondertekend heeft, anderzijds losse fragmenten die citaten lijken uit kranten van 1990, na de val van de Muur. Haar persoonlijke verdriet om de scheiding en de mislukking samen met het gemis van haar familie staan in sterk contrast met de achtergrond van de officiële berichtgeving, die de uitgelaten vreugde weerspiegelt na de politieke omwenteling.
 
Deze roman weerspiegelt het verdriet van ontelbare Duitsers, evenals de moeilijkheden van een Spaanse migrantenfamilie in Oost-Berlijn die leeft tussen twee talen en twee culturen. Het is een boek over universele thema’s als liefde, familie, dromen en idealen, maar ook een boek dat pijnlijk illustreert hoe persoonlijke levens bepaald en vernietigd kunnen worden door anderen, door ofwel de staat of de medemens.
 
Aroa Moreno Durán: Dingen die je meeneemt op reis, Querido, Amsterdam 2021, 168 p. ISBN 9789021419855. Vertaling van La hija del comunista door Corrie Rasink. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri