Letterkunde

BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2021

Lieneke Frerichs: Nescio: Leven en werk van J. H. F. Grönloh

door Jo Vanderwegen

Na jarenlang het literaire werk van Jan Hendrik Frederik Grönloh (1882-1961) wetenschappelijk te hebben bestudeerd – komt Lieneke Frerichs nu met een monumentale biografie van de schrijver die de geschiedenis zou ingaan als Nescio (Latijn voor ‘ik weet het niet’) .Hoewel de erven van Grönloh aanvankelijk hun medewerking weigerden– zij beloofden hun vader immers geen persoonlijke documenten openbaar te maken – slaagde Frerichs er nu toch in een overzichtelijk en helder werk te schrijven over een van de protagonisten van de neoromantische Nederlandstalige literatuur. Omdat de kleinkinderen zowel in tijd als emotie verder weg stonden van Grönloh dan diens kinderen kreeg Frerichs inzage in de talrijke brieven en notities die er na zijn dood werden gevonden. Hoewel ze dus al sinds de jaren zeventig doende was met tekstedities van zijn werk te verzorgen kreeg Frerichs pas na de dood van de laatste dochter (in 2007) van Nescio de vrijere hand om privé-documenten in te zien, met het oog op een nog te schrijven biografie.  

Tijdens zijn leven was de erkenning voor Nescio’s werk beperkt en kwam ze vooral van collega-schrijvers als E. Du Perron en Menno ter Braak. Pas aan het einde van zijn bestaan groeide het enthousiasme voor Titaantjes, Dichtertje en De uitvreter. Het zijn zijn drie bekendste verhalen, na publicatie in diverse tijdschriften verschenen ze in één band in 1918. Pas in 1946 zou nieuw werk van zijn hand verschijnen (Mene Tekel), toegevoegd aan een heruitgave van de drie voornoemde. Ook zijn Natuurdagboek, kende positieve bijval. Het is een autobiografisch journaal waarin het belang van de natuur voor de schrijver ten uiting komt, en werd bezorgd door Lieneke Frerichs. Voor Nescio vormde het buitenleven een toevluchtsoord voor het leven in de stad, het bestaan als kantoorklerk, kortom de andere mensen. Hij voelde zich veelal een eenzaat, ook al had hij zich ogenschijnlijk volledig geschikt naar het leven in de handel, met een gezin. Achter de façade bleef hij echter een jongen, een ‘titaantje’, dat snakte naar vrijheid, naar uitzicht op koeien en zonsondergang. Tijdens zijn leven leed Nescio aan depressies en hij schreef slechts met grote tussenpozen.
 
Zelf formuleerde Nescio het aldus, via zijn alter ego Koekebakker : ‘(terwijl) de heeren ons bevalen dingen te doen waarvan wij ’t nut niet begrepen, dachten wij er aan, hoe zondagavond de zon was ondergegaan achter Abcoû.’ Lieneke Frerichs slaagt er op overtuigende wijze in de band tussen de schrijver en zijn werk aan te tonen. Daarnaast heeft ze ook aandacht voor de ontvangst van het werk ten tijde van de oorspronkelijke publicatie; citaten uit tijdschriften als Den Gulden Winckel illustreren haar betoog. Zijn actuele populariteit dankt Nescio aan het algeheel gebrek aan hoogdravendheid; de auteur wil het leven van de gewone man en vrouw in gewone taal uitdrukken.
 
Om een beeld te schetsen van het innerlijk leven van Nescio citeert Frerichs uitgebreid uit de correspondentie tussen Grönloh en zijn latere vrouw Agaath Tiket, met wie hij vier dochters zou krijgen. Ook de brieven die hij aan zijn gezin schrijft tijdens een vijf maanden lange zakenreis naar Brits-Indië, bieden zijn boeiend om de man achter de schrijver beter te leren kennen. Door uit de brieven te citeren en de maatschappelijke actualiteit te situeren waarin het gezin Grönloh leefde, biedt Frerichs een helder beeld van de tijdsgeest. Ook kan ze aldus het feit ondervangen dat zijn leven als handelsman, met een gezin, weinig spectaculair was; Frerich vreesde dan ook even dat ze niet tot een boeiende levensbeschrijving zou kunnen komen. Niets is minder waar.
 
Haar vlot geschreven tekst illustreert Frerichs met foto’s uit zowel privé- als stadsarchieven en musea. Ook toont ze handgeschreven nota’s en brieven. Een uitgebreid notenapparaat en register completeren dit uitzonderlijke werk waarin de schrijver van een compact en authentiek oeuvre de erkenning krijgt die hij verdient.
 
Lieneke Frerichs: Nescio: Leven en werk van J. H. F. Grönloh, Van Oorschot, Amsterdam 2021, 655 p. : ill. ISBN 9789028211032. Distributie Elkedag Boeken

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri