Nederlands proza

BOEKEN NR. 2, FEBRUARI 2022

Wytske Versteeg: De wezenlozen

door Mieke Opstaele

Wytske Versteeg was laureaat van de Frans Kellendonk Prijs 2020 voor haar romans en essayistisch werk. De wezenlozen is haar romandebuut en de schrijfster maakte meteen een onuitwisbare indruk: ‘Een roman als een brandglas’ (NRC). Ook haar volgende romans, Boy (2013, Querido 2019), Quarantaine, Grime en Verdwijnpunt zijn jubelend ontvangen. Uit het juryverslag van de Frans Kellendonk Prijs: In het werk van Wytske Versteeg wordt ‘de menselijke conditie op vele manieren via de verbeelding […] geëxploreerd. De inzet daarvan is niet zozeer de eendimensionale geloofwaardigheid van een verhaal als wel de ambitie om de kwetsbaarheid en de complexiteit van alle menselijk streven op de lezer over te brengen; het drama dat in feilbaarheid besloten ligt.’  

De wezenlozen
is opgebouwd rond vijf personages. Versteegs nauwkeurige uitwerking van deze stuk voor stuk tragische figuren vormt de kern van het boek. De plot lijkt bijzaak. Het centrale personage heet Gone. Hoewel Gone het centrum is waarrond de levens van de vier anderen draaien, is ze een buitenbeentje in de roman. Zo krijgt elk personage zijn eigen hoofdstuk waarin de lezer het leven ziet vanuit hun perspectief, behalve Gone. Zij komt zelf nooit aan het woord, want door een bepaald syndroom verloor ze haar taal en elk contact met de werkelijkheid. We kunnen ons een beeld vormen van Gone via de verhalen van anderen, maar hoe zij de werkelijkheid precies ervaart, is zowel voor de personages als voor de lezer een raadsel.
 
Eerst krijgen we het verhaal van Ismeen, Gones tweelingszus, die een sterke band met haar heeft, maar door haar ziekte het contact verliest.
 
'Toen ik haar voor het laatst zag leek ze inderdaad alleen nog maar uit ogen te bestaan, twee veel te grote ogen en een glasachtig lichaam, en ik heb echt geprobeerd om iets te lezen in die ogen, iets te voelen van het lijf dat vroeger deel was van het mijne, maar dat nu mager was en vreemd.'
 
Haar gemis gaat echter gepaard met jaloezie. Ismeen verafgoodt haar vader en doet alles om hem te behagen, maar hij lijkt enkel oog te hebben voor Gone. Vervolgens krijgen we het verhaal van George, de dikke, lelijke en — in de publieke opinie zelfs — monsterlijke broer van Gones vader. Hij ziet zichzelf als een ‘zwart gat’ dat alle licht van de wereld opslorpt. Met zijn broer heeft hij nauwelijks contact, maar uitgerekend hij lijkt een band te hebben met Gone. Na George is het de beurt aan Clarissa, Gones moeder. Clarissa wil een goede moeder zijn, maar schaamt zich voor de verwilderde en dierlijke trekken van haar dochter. Bovendien lijkt ze niet door het pantser van haar man te kunnen dringen.
 
'Ze had het jaren volgehouden maar het had haar langzaam opgegeten, laag na laag van haarzelf was verdwenen in de hongerige ogen van Gone, in Siegs smalende opmerkingen, totdat ze niet meer wist wat ze nog kon vertrouwen, er was simpelweg niets over.'
 
Tot slot volgt het verhaal van Siegfried, de vader, een classicus die zichzelf opsluit in een dode taal en het leven vastzet in Idylles, de belichaming van zijn ideale afgesloten wereld. Siegfried wantrouwt de taal omdat die geen een-op-een-relatie met de werkelijkheid onderhoudt: 'Hij zuchtte omdat alle woorden hopeloos tekortschoten om over te brengen wat hij echt wilde zeggen, niet precies genoeg waren.' Daarom voelt hij zich erg aangetrokken tot Gone en benijdt hij haar, omdat ze volgens hem 'zonder een taal die zou bepalen wat ze zag' een zuiverder werkelijkheid ervaart.
 
De tragiek van al deze personages, die Versteeg op een mooie en soms cryptische manier thematiseert, is het onvermogen tot contact, waardoor ze dreigen op te gaan in het niets. Ironisch genoeg lijkt Gone (wiens naam ook alludeert op het Engelse ‘gone’) van alle personages diegene die het meeste contact heeft met de anderen. Zij is de zwijgende, afwezige schakel tussen de vier, maar door haar ongeremdheid tegelijk ook het meest aanwezige personage. 'Mijn zusje was het leven zelf […] Gone was eraan gewend om met haar lijf de aandacht te trekken die ze niet met woorden kon krijgen.' Zo is Gone tegelijk de ontkenning van zichzelf, oftewel Antigone, zoals haar vader haar noemde.
 
Wytske Versteeg: De wezenlozen, Querido, Amsterdam 2021, 240 p. ISBN 9789021437972. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri