Non-fictie

BOEKEN NR. 3, MAART 2022

Donald Loose: Democratie op wankele bodem. Over de politiek en het politieke

door Christophe Van Eecke

De democratie verkeert in crisis. Daar lijkt iedereen het zo wel een beetje over eens te zijn. Maar wat betekent dat concreet? Met deze studie levert politiek filosoof Donald Loose een belangrijke bijdrage aan dat debat. Zijn centrale stelling is dat de cultuur van het neoliberalisme, waarbij alles, inclusief het politieke spel, aan een kapitalistische marktlogica wordt onderworpen, een belangrijke sleutel is om te begrijpen hoe het fout is gelopen met onze politieke cultuur. Die gedachte werkt hij uit met beroep op de fine fleur van de hedendaagse (hoofdzakelijk) Franse politieke filosofie.  

Op die manier slaat hij verschillende vliegen in één klap. In eerste instantie breekt hij het debat in de diepte open door het verschil tussen de politiek (het alledaagse politieke spel) en het politieke (wat het betekent voor mensen om het samenleven te organiseren) weer scherp te stellen en te analyseren hoe de neoliberale logica het eerste koloniseert en daardoor het tweede uitholt, waardoor zinvolle maatschappelijke spanningen steeds moeilijker vreedzaam kunnen worden opgelost. Daarbij gaat hij ook op zoek naar alternatieve modellen om over (de crisis in de) politiek na te denken, wat hem ertoe brengt een historisch beeld te schetsen van hoe het (post)moderne denken over politiek tot stand kwam. Hierbij stelt hij onder meer Machiavelli centraal als de figuur die de stap naar de moderniteit zette.
 
Loose levert met name een grote bijdrage aan ons inzicht in de manier waarop de neoliberale logica de huidige politieke cultuur blokkeert, waardoor hij instrumenten aanreikt om heel veel conflicten (zoals nationalisme of de opkomst van het identiteitspolitieke denken) te begrijpen. Het centrale vierde hoofdstuk is in dit opzicht bijvoorbeeld bijzonder verhelderend en belangwekkend, onder meer omdat het inzichtelijk maakt hoe de lijn tussen de politiek en de samenleving, mede door de rol van sociale media en de achterliggende megabedrijven, steeds vager wordt ten koste van de traditionele politiek. Dit is verplichte lectuur voor iedereen die de complexiteit van onze huidige patstelling wil begrijpen.
 
Hoewel Loose heel omstandig een these uitwerkt is zijn boek tegelijkertijd toch ook een kennismaking met belangrijke figuren in de hedendaagse (vooral) Franse politieke filosofie. Die Franse school heeft een grote invloed op het politieke denken, maar ze is buiten de kamers van professionele filosofen weinig bekend. Het is dan ook bijzonder bevredigend om een boek in handen te hebben waarin de lezer kennis kan nemen, niet alleen van het werk van Claude Lefort en Chantal Mouffe (genoegzaam bekend bij filosofisch geïnteresseerde lezers), maar bijvoorbeeld ook Marcel Gauchet en Pierre Rosanvallon. Met name Gauchet is een belangrijke gesprekspartner.
 
Daarbij moet aangestipt dat dit geen eenvoudig boek is. Het doelpulbiek is in eerste instantie dat van professionele filosofen, want er wordt toch wel een grote vertrouwdheid verondersteld met politiek-filosofisch denken en de daarmee verwante begrippen. Bovendien is het boek niet altijd even toegankelijk geschreven, ook al is de analyse vaak heel lucide. Dat betekent dat het niet geschikt is als inleidend overzicht of kennismaking: de lezer komt toch best beslagen op het ijs. Een kritische noot is verder dat Loose soms in lange secties de ideeën van anderen parafraseert, of ermee in dialoog gaat, waarbij het niet altijd helder blijft of een aantal meningen of standpunten (en met name een paar polemische prikken links en rechts) nu zijn eigen opvattingen zijn of de geparafraseerde opvattingen van anderen. Daarin is de tekst soms wat dubbelzinnig.
 
Maar dat zijn kleine haperingen in een moeilijk, maar belangrijk boek dat het verdient dat men de tijd neemt om zich er uitgebreid in te verdiepen: Loose gaat voorbij de actualiteit en bevraagt de situatie ten gronde, niet alleen filosofisch, maar ook in dialoog met recente ontwikkelingen, die daardoor boven de waan van de dag worden getild en in breder politiek-filosofisch en historisch-sociaal perspectief worden geplaatst.
 
Donald Loose: Democratie op wankele bodem. Over de politiek en het politieke, Boom, Amsterdam 2021, 416 p. ISBN 9789024439836

deze pagina printen of opslaan