Non-fictie

BOEKEN NR. 4, APRIL 2022

David Van Reybrouck: De kolonisatie van de toekomst

door Fabian Van Samang

Al vijftig jaar lang organiseert de faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit Leiden eens per jaar de Johan Huizinga-lezing, genoemd naar de vermaarde Nederlandse cultuurhistoricus uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Sprekers met uiteenlopende interesses behandelen tijdens de prestigieuze lezingenreeks een cultuurfilosofisch of -historisch thema met een maatschappijkritische insteek, zeer divers, vanuit hun respectieve vakdomeinen. In december 2021 viel die eer David Van Reybrouck te beurt, de gelauwerde schrijver van onder meer Congo. Een geschiedenis en, recenter, Revolusi: Indonesië en het ontstaan van de moderne wereld. Voor een publiek van meer dan 200 gasten hield hij zijn redevoering in de ranke Pieterskerk in Leiden – ze werd onlangs als De kolonisatie van de toekomst door Uitgeverij De Bezige Bij gepubliceerd.  

Van Reybrouck opent zijn lezing met de vaststelling dat nog voor het einde van zijn conferentie zes of zeven soorten zouden zijn uitgestorven. Een vreemde opener voor een cultuurhistorische lezing, geeft hij ruiterlijk toe. Maar sinds kort dienen volgens hem ook cultuurhistorici zich over de dramatische klimaatomstandigheden uit te spreken, en met kracht. Opwarming van de aarde, weet je wel. Toenemende uitstoot van CO2. Snel stijgende zeespiegel. Verwoestijning en hongersnoden. Vluchtelingenstromen, drie keer zo groot als de Vlaamse bevolking. Verwoestende cyclonen. Een somber beeld van een wereld die toelaat dat ‘twaalfjarige jongetjes omkomen van de hitte naast een uitgemergelde koe, [terwijl] hun leeftijdsgenoten de airco op 16 graden hebben staan terwijl ze op TikTok zitten te kijken naar influencers die hippe wegwerpkleren showen, gestikt door kinderen in de sweatshops van het Zuiden.’ We koloniseren de wereld van de toekomst, betoogt de spreker, zoals we destijds Afrika, Azië en Latijns-Amerika koloniseerden. En hoewel de huidige generaties in het Westen geen verantwoordelijkheid dragen voor het geleden leed, noopt het besef dat de opgepotte rijkdommen en verworven voordelen onzuivere bronnen hebben toch tot een verregaand gevoel van verantwoordelijkheid.
 
Het zou van een haast destructieve zwartgalligheid getuigen, mocht Van Reybrouck de toehoorder of lezer ook niet enkele kant-en-klare oplossingen voor het geschetste probleem aanbieden. Hij bepleit vooreerst meer inspraak van de burger via burgerberaden en (p)referenda – volksraadplegingen die het simplisme van een ja-nee-bevraging in ruime mate overstijgen. Bovendien wil hij die betrokkenheid ook doortrekken naar een mondiaal niveau, in een ‘Global Assembly’, opdat de wereld als wereld zou kunnen spreken over thema’s die de hele aardbol aanbelangen. Om het klimaatprobleem aan te pakken stelt hij een systeem voor, waarbij elke burger een basispakket credits ontvangt voor het verbruiken van fossiele brandstoffen; het totale pakket zou samengesteld zijn op basis van de maximale uitstoot die een land elk jaar mag genereren. Bedrijven zouden geen basispakket ontvangen, maar voor elke credit moeten betalen – een complex systeem, maar niet ingewikkelder dan ons huidige belastingstelsel, garandeert Van Reybrouck. Als vierde, meest drastische en daarom minst elegante oplossing, vraagt hij elk van ons, als last resort, de optie van burgerlijke ongehoorzaamheid in overweging te nemen. Investeren overheden tegen beter weten in 23 procent van het nationale inkomen in fossiele brandstoffen? Dan gaat 23 procent van ons jaarlijkse aanslagbiljet niet langer naar de overheid, maar naar een fonds dat wordt gebruikt om de eventuele proceskosten te dekken. ‘Hopelijk wordt onze wil om te helpen sneller gezien dan onze bereidheid tot staken.’
 
Wie in De kolonisatie van de toekomst op zoek gaat naar wezenlijk nieuwe inzichten over ons koloniaal verleden of het internationaal klimaatbeleid, komt van een kale kermis thuis. Evenmin wordt plaats ingeruimd voor wetenschappelijke theorievorming of abstracte spitsfilosofie. Daar is het essay ook niet voor bedoeld. Wél treft de lezer in Van Reybroucks pennenvrucht een goed onderbouwd, helder geformuleerd betoog aan over een complex maar prangend probleem, waarvoor haalbare oplossingen worden voorgesteld, met een grote(re) betrokkenheid voor elk van ons. Merkwaardig, hoe realistisch Van Reybroucks pleidooi vandaag klinkt, daar waar het minder dan een generatie terug nog als utopisch kon worden weggewuifd. Bedroevend, hoe burgers denkoefeningen moeten maken, alternatieven ontplooien en actie ondernemen, omdat hun overheden op essentiële beleidsdomeinen - juridisch en ethisch - in gebreke blijven. Maar hoe hoopgevend, dat de inertie van tijd tot tijd wordt doorbroken en de somberheid plaats maakt voor een haalbaar optimisme. Daar verdient de auteur, onder meer met dit essay, alle lof voor.
 
David Van Reybrouck: De kolonisatie van de toekomst. Huizinga-lezing 2021, De Bezige Bij, Amsterdam 2022, 64 p. ISBN 9789403183718. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri