Non-fictie

BOEKEN NR. 4, APRIL 2022

Oded Galor: De reis van de mensheid. Waar welvaart en ongelijkheid vandaan komen

door Ludo Abicht

De twee thema’s die dit boek behandelt zijn (in deel 1), ‘De odyssee van de mens’ en (in deel 2) ‘De oorsprong van rijkdom en ongelijkheid’. De Israëli Oded Galor is hoogleraar economie aan de prestigieuze Brown University (Providence, Rhode Island, VS) en werkte eerder aan de universiteiten van Tel Aviv en Jeruzalem.  

In beide gevallen, de ontwikkeling van de mensheid én de oorsprong van rijkdom en ongelijkheid, gaat hij uit van de meetbare materiële realiteit en zoekt hij naar de vaak verborgen ‘krachten’ die volgens hem aan de basis liggen van de heel lange reis – de Franse historicus Fernand Braudel zou spreken van de très longue durée – die vanaf de uittocht van de mensen uit Oost-Afrika tot vandaag deze ontwikkeling mogelijk gemaakt hebben. Dat het hier om meer gaat dan om een logisch en chronologisch bevredigende descriptie, maar in feite om een ambitieuze prescriptie voor de toekomst van de mensheid drukt hij vanaf het begin ondubbelzinnig uit:
 
‘Dit boek biedt een hoopvol perspectief: het recente omslagpunt, leidend tot een aanhoudende daling van het geboortecijfer en een versnelling van de technologische vooruitgang en vorming van ‘menselijk kapitaal’, zou de mensheid in staat kunnen stellen deze schadelijke effecten [hij verwijst hier naar bv. de negatieve impact van welvaart op het milieu en het klimaat - LA] te beperken en is cruciaal voor het voortbestaan van onze soort op de lange termijn.’
 
Met ‘het recente omslagpunt’ bedoelt hij de Verlichting, het moment waarop duizenden jaren aanhoudende ‘malthusiaanse vloek’ voor de eerste keer in de geschiedenis gekeerd werd en we uiteindelijk uit de tredmolen van technische vooruitgang, gevolgd door een grote bevolkingstoename die de welvaartswinst telkens opnieuw ongedaan maakte, begonnen te ontsnappen. Onze welvaart kan wereldwijd eerst permanent beginnen te stijgen, wanneer de technische innovatie gepaard gaat met een even grote investering in ‘menselijk kapitaal’ (opvoeding) en een controle op de bevolkingsgroei. Deze omslag had niet noodzakelijk in West-Europa en Noord-Amerika moeten plaatsvinden, want er waren nog regio’s waar de technologische vooruitgang en de opvoeding het terrein voor de Industriële Revolutie voorbereid hadden, maar alleen hier bleken alle onontbeerlijke ingrediënten voor zo’n fundamentele omwenteling te zijn samengekomen.
 
In het verleden verwees de mythe van het verloren paradijs weliswaar naar een vroegere toestand, waarin de mensen het beter hadden, maar die onherroepelijk verloren gegaan was, van zodra we een nieuwe fase bereikt hadden:  
 
‘Interessant genoeg is deze overgang van het overvloedige leven van vroegere jager-verzamelaars naar de lagere levensstandaard van dicht op elkaar gepakte boeren wellicht de oorsprong van de mythe over het verloren paradijs, die in verschillende culturen over de hele wereld voorkomt.’
 
U ziet meteen het patroon: de technologische innovaties die nu eenmaal eigen zijn aan de mens, plus het vermogen om deze verworvenheden over te dragen op nieuwe generaties, brengen uiteraard een hogere welvaart, die echter na een paar generaties of zelfs vroeger uitgevlakt wordt door de daarmee gepaard gaande bevolkingstoename. Maar het probleem op deze manier stellen wijst tegelijkertijd op een mogelijke toekomstige oplossing:
 
‘Als we ons niet laks opstellen en de juiste middelen inzetten, zouden we dankzij de ongelooflijke kracht van menselijke innovatie, in combinatie met een daling van het geboortecijfer - beide gestimuleerd door de vorming van menselijk kapitaal – tijdig de noodzakelijke revolutionaire technologieën kunnen ontwikkelen, zodat de huidige klimaatcrisis over een paar eeuwen nog slechts een vage herinnering is.’
 
De auteur past dit onder meer toe op de volgens hem terechte analyse van Marx en Engels in Het communistisch manifest (1848), die de klassenstrijd als enige oplossing verdedigden. In die periode was er echter al voldoende ontwikkeld ‘menselijk kapitaal’ aanwezig, dat wil zeggen mensen die de realiteit van deze dreiging inzagen, om het tij te kunnen keren en het revolutionaire elan onschadelijk te maken door gerichte maatregelen zoals de opbouw van een welvaartstaat, het algemeen gratis onderwijs en gematigde vormen van sociaal-democratisch beleid (‘A chicken in every pot’).
 
Zijn afwijzing van de klassenstrijd leidt ons naar het tweede gedeelte van Galors opus magnum: de verklaring voor de nog steeds bestaande ongelijkheid, ondanks de onmiskenbare materiële, sociale, democratische en politieke gelijkheid op wereldvlak. Ook hier gebruikt hij zijn beproefde methode: door een combinatie van onlangs nog onvoorstelbare technologische innovaties, een steeds grotere toegang tot onderwijs op alle niveaus en het inzicht dat de democratische besluitvorming en de vrije markt ontegensprekelijk superieur zijn tegenover de alternatieven argumenteert hij (hijzelf zou zeggen ‘bewijst’) dat zijn optimisme op een solide materiële basis gegrond is.
 
Dat betekent dat hij weliswaar de nog steeds bestaande ongelijkheid hoegenaamd niet ontkent, maar in tegenstelling tot bijvoorbeeld Thomas Piketty of Naomi Klein spreekt hij eerder van een afname dan van een toename ervan. Waarschijnlijk bedoelt hij dit op de lange termijn. Het is een kwestie van perspectief: ‘en gezien de grote kans dat in het komende decennium de technologische vooruitgang nog sneller zal verlopen, zullen de voordelen van diversiteit in samenlevingen die de maatschappelijke cohesie weten te versterken en de nadelen ervan weten te beperken alleen maar groter worden’.
 
Op mij werken dit verlichtingsoptimisme en de verwaarlozing van de sociale strijd in dit vlot geschreven boek niet aanstekelijk. We kunnen van ganser harte hopen dar hij op de (heel) lange duur gelijk krijgt, maar dat ontslaat ons niet van onze plicht ons hier en nu te verzetten tegen allerlei vormen van onrecht die hij wel vermeldt, maar die hij mijns inziens onterecht minimaliseert.
 
Oded Galor: De reis van de mensheid. Waar welvaart en ongelijkheid vandaan komen, De Bezige Bij, Amsterdam 2022, 309 p. ISBN 9789403163819. Vertaling van The journey of humanity door Pon Ruiter en Linda Broeder. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri