Poëzie
BOEKEN NR. 5, MEI 2022
Johan van Iseghem: Uit de tijd
door Dirk De Geest
Johan van Iseghem is, zeker in het
veld van de literatuurstudie, vooral bekend omwille van zijn academische
publicaties over Guido Gezelle maar ook over diens minder gerenommeerde neef
Caesar Gezelle. Zijn interesse reikt echter veel verder, zoals blijkt uit de
mooie bloemlezing met moedergedichten, Ik ben niet dan in uw aarde
(Stichting Kunstboek 1995). Die ruimhartige liefde voor poëzie krijgt nu
onverwacht een ander gezicht, met een debuutbundel op ‘latere leeftijd’.
Uit de tijd
bevat het werk van een gelegenheidsdichter, iemand die occasioneel gedichten
schrijft maar niet meteen grote literaire ambities koestert of een ambitieus
oeuvre tot stand wil brengen. Van Iseghem ziet zichzelf vooral als een kleine
schakel in een veel groter verhaal, dat van onze Westerse cultuur en ons
erfgoed. Zijn gedichten zijn doorgaans ingebed in een belangrijke traditie van
klassieke poëzie, met verzen die veelal gebaseerd zijn op de oude recepten van
strofebouw, rijm en metrum. De titel van het boek lijkt te wijzen op die visie
op literatuur en kunst als het zich onttrekken aan de gretige modes van het
ogenblik door op zoek te gaan naar momenten en ervaringen die iets van
‘eeuwigheid’ of ‘buitentijdelijkheid’ tot stand kunnen brengen. Zelf heeft de
dichter het in zijn openingsgedicht, een aanroeping van de muze, over
‘anachronismen’.
Die dienstbaarheid aan de traditie is ook merkbaar in de thema’s van de
gedichten. Niet alleen betreft het de zelfanalyse van het dichterlijke ik, alle
gedichten zijn ook expliciet verbonden met een kunstwerk uit de geschiedenis.
Die belangstelling voor kunst heeft ertoe geleid dat Van Iseghem –
klaarblijkelijk gesterkt door het isolement van de afgelopen pandemie – scherp
heeft gekeken naar een aantal geliefde kunstwerken. Niet alleen de globale
voorstelling keert terug als een referentiekader voor zijn eigen poëtische
creatie, telkens streeft de dichter ernaar sprekende details naar voren te
halen of de psychologie van de personages te achterhalen. Zijn gedichten zijn
daardoor pogingen om te dialogeren met het andere en met het verleden, over de
grenzen van ruimte en tijd heen.
De eerste afdeling presenteert bijvoorbeeld een aantal
portretten van vrouwen en mannen. Soms worden de gedachten van de personages
verbaal verbeeld, en hun vluchtige associaties staan dan in contrast met de
precisie van hun omgeving. Op andere ogenblikken kiest de dichter voor een meer
dramatische weergave, en laat hij een van de personages aan het woord over haar
bestaan of net over het moment waarop ze geportretteerd worden. Ironie gaat
daardoor vaak samen met een romantische bezinning over het vluchtige bestaan.
De tweede afdeling groepeert een aantal religieuze voorstellingen over het
leven van Jezus en zijn ouders. Het is veelzeggend dat de gebruikelijke heroïek
hier afwezig blijft: in plaats daarvan komen nederige, kwetsbare mensen aan het
woord (Jozef maar ook Judas) die hun eigen rol in de geschiedenis maar heel
gedeeltelijk begrijpen. En ook hier weer zijn er verwijzingen naar de schilders
en hun pogingen om grootse taferelen na te laten. De werken zijn misschien wel
‘uit de tijd’, zoals de titel ons laat geloven, maar ze maken ook deel uit van
de tijd, zowel die van het ontstaan als de huidige constellatie waarin wij in
het spoor van de dichter meekijken naar dat verleden.
Het is boeiend om te zien hoe
Van Iseghem in dit debuut traditie en moderniteit tracht te verzoenen, zowel
formeel als thematisch. In die zin vormt zijn werk als het ware de voortzetting
van het project dat dichters als Nijhoff en Achterberg in onze literatuur
startten. Het kleine, haast onopvallende wordt bij hem uitvergroot tot
symbolische proporties, want net door die perspectiefwisseling ontstaat
aandacht voor het ongezegde en het onzegbare. Deze bundel mag dan wel niet
vernieuwend zijn, boeiend en waardevol is hij in ieder geval.
Johan van Iseghem: Uit de tijd, P, Leuven 2021, 76 p. :
ill. ISBN 9789493138582
deze pagina printen of opslaan