Poëzie

BOEKEN NR. 7, SEPTEMBER 2022

H.C. ten Berge: Een kinderoog. De vroege jeugd van Xander Specht

door Dirk De Geest

Ondanks zijn leeftijd blijft H.C. ten Berge onverminderd productief als schrijver. Na het imposante In tongen spreken (2020) ligt alweer een lijvige nieuwe bundel voor. Een kinderoog draagt als ondertitel ‘De vroege jeugd van Xander Specht’, maar de kinderfoto van de auteur op de kaft laat er geen twijfel over bestaan: ten Berge presenteert hier een onderdeel van zijn poëtische autobiografie, met name het relaas van zijn vroege kindertijd tijdens en onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog.    

Tegelijk is en blijft Ten Berge allereerst een dichter. Hij is zich bewust van de kleuring die de tijd gaandeweg op het historische verleden heeft aangebracht. Een kinderoog presenteert geen historische feitelijkheid maar de persoonlijke verwerking van kleine en grote gebeurtenissen door een kind dat zich nogal eenzelvig en geïsoleerd voelt in een turbulente wereld. Realiteit en fictie zijn daardoor onlosmakelijk verbonden, en de keuze voor een fictioneel alter ego, Xander Specht, onderstreept die creatieve dimensie van de hier verzamelde teksten. De slotafdeling beklemtoont overigens dat deels gefingeerde karakter door gedichten te verzamelen over diverse vormen van lezen: de jongen leest en leert schrijven, en een ontzaglijke wereld van de literatuur gaat voortaan voor hem open.
 
Ten Berge heeft zijn verhaal sterk gefragmenteerd, met brokstukken die herinneren aan zijn vroege Canto’s. Associatieve verbanden nemen soms de plaats in van een rechtlijnig verhaal, en beschrijvingen of uitweidingen verstoren geregeld de plot. Tegelijk blijven deze teksten echter erg leesbaar en herkenbaar, ook al doordat de dichter steevast zichzelf als een ‘je’ aanspreekt en zo de identificatie van de lezer met de jonge protagonist vergemakkelijkt. Wij maken kennis met de leefwereld van een kleine jongen in een moeilijke tijd. De oorlog heeft trauma’s veroorzaakt in het gezin, met een ondergedoken vader en een sterke moederfiguur. De jaren na de oorlog blijven gekenmerkt door schaarste, op de rand van de armoede. De jonge Xander neemt die uiterlijke en innerlijke verwoestingen waar, maar het blijkt uitermate moeilijk om het innerlijk van mensen te lezen. De wederopbouw van Nederland verloopt niet zonder problemen. Xander heeft het vooral moeilijk met de vele vormen van mishandeling waarmee hij te maken krijgt: het seksuele misbruik van kinderen door volwassenen (ook religieuzen) is een vaak terugkerend motief dat die gewelddadigheid van de samenleving blootlegt. Ook de relatie met de familieleden is allesbehalve problematisch. Sommigen gedragen zich als vrijgevochten zwervers (de oom met zijn motorfiets en zijn illegitieme relatie), anderen doen hun best om er zo burgerlijk mogelijk uit te zien. De jongen zwerft zo als het ware van het ene sociale experiment in het andere. Ook de bruuske confrontatie met verleiding en seksualiteit (zowel door mannen als door jonge vrouwen) onderstreept hoe opgroeien te maken heeft met kennis en macht, met het leren doorgronden van anderen.
 
Die zowel algemene als persoonlijke trauma’s worden hier erg beeldend verwoord. Ten Berge is immers een meester van het sprekende detail. Vaak verspringen de gedichten van de ene momentopname naar de andere, als scènes in een film die disparaat lijken maar bij nader toezien met elkaar verweven zijn: personages keren her en der terug, gelijkaardige gebeurtenissen leiden tot andere resultaten, het leerproces wordt gaandeweg een component van het levensverhaal dat wordt verteld. Tegenover die sterke beeldende kracht staat echter dat veel van deze gedichten in feite vooral prozaschetsen zijn, die ritmisch tot versregels zijn herschikt maar nauwelijks de meerwaarde van het poëtische laten zien. Voor de grote leesbaarheid en de grote inlevingskracht van deze herinneringen betaalt de poëzie als vormgegeven taal toch een prijs.  
 
H.C. ten Berge: Een kinderoog. De vroege jeugd van Xander Specht, Koppernik 2022, 100 p. ISBN 9789083237060. Distributie De Wolken

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri