Nederlands proza
BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2022
Donald Niedekker: Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost
door Sam Van Landschoot
Een bevroren dichter ontwaakt uit
de poolnacht
Donald Niedekker laat het
eeuwenoude verhaal van de mislukte poolexpeditie van Willem Barentsz opnieuw
tot leven komen in Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost. Vijf
bemanningsleden overleefden de reis niet, waaronder één anonymus die in Rusland werd begraven.
Vanuit zijn smeltend ijsgraf vertelt hij zijn verhaal in Niedekkers roman.
‘Een
mensenleven is te kort om tot veel meer dan één inzicht te komen.’ Daarom laat
Niedekker een verteller aan het woord die meer dan vier eeuwen de tijd had om
over alles en niets na te denken. De man belandde in zijn graf tijdens een
expeditie van Willem Barentsz om een kortere route naar Azië te vinden, ditmaal
via het noorden van Rusland. Het anonieme bemanningslid aan boord van het schip,
was een dichter volgens Niedekker. Nu het ijs rond hem begint te smelten,
krijgt hij eindelijk de kans om zijn verhaal te vertellen.
Niedekker was vooral actief als
dichter in de jaren negentig en kwam pas echt op
de voorgrond als romanschrijver in de laatste twintig jaar. Voor deze romans
krijgt hij de afgelopen jaren steeds meer erkenning. Zo werd hij al eerder
genomineerd voor de Fintro Literatuurprijs en de Boekenbonprijs. Maar hij stond
vorig jaar pas écht in de schijnwerpers toen hij de VUB Luc Bucquoye Prijs
ontving. Die prijs wordt volgens de VUB enkel voorbehouden voor auteurs met
werk ‘van redelijke eigenzinnigheid’.
Eigenzinnig is de opzet van zijn
nieuwste roman wel. Een anonieme dichter die al vierhonderd jaar begraven ligt
op Nova Zembla is niet per se de meest voor de hand liggende verteller voor een
roman. Maar Niedekker staat dan ook wel bekend voor zijn opvallende vertellers.
Zo liet hij in zijn roman Zo zie je alles (Koppernik 2019) ook al eens
een ambtenaar aan het woord die potloden slijpt in een filiaal van de Ikea. Wel
is het de eerste keer dat Niedekker zich waagt aan een inhoud die historisch
van aard is. De verwijzing naar het reisdagboek van Gerrit de Veer, aan boord
van hetzelfde schip, is met zijn gelijkaardige titel Waerachtighe
beschryvinghe van drie seylagien dan ook niet veraf.
Waar Niedekker al voor geprezen
werd bij Zo zie je alles vind je ook in deze roman, namelijk zijn lange,
uitwaaierende zinnen die je soms best twee keer leest en zijn kenmerkende
associaties. In Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost slaagt hij er
opnieuw in om de mooiste vergelijkingen te maken, waarbij hij het observerende
met het persoonlijke verbindt. Hij vergelijkt een kudde walrussen in de sneeuw
bijvoorbeeld met ‘de vruchtengelei die op een porseleinen schaal in de keuken
in het souterrain stond van het nieuwe huis in Amsterdam.’
Een struikelblok voor sommige
lezers zal de aanvang van de roman zijn. De auteur laat zijn lezer nog even in
het ongewisse over de persoonlijkheid en identiteit van de verteller. We komen
druppelsgewijs steeds meer te weten over de bevroren dichter via anekdotische
herinneringen aan zijn jeugd in Amsterdam. Deze trage maar gestage opbouw ligt
misschien aan de oorsprong van Niedekkers moeite om het grote publiek te
bereiken, maar de liefhebbers van Niedekker zullen ondertussen al weten dat zo’n
trage opening niets afdoet aan de schoonheid van het gehele verhaal.
Het monotone
ijslandschap van Nova Zembla staat in schril contrast met de levendige stijl en
de uitbundigheid die Niedekker gebruikt om het te beschrijven: ‘Onze blokhut
verhief zich in deze contreien als het achtste wereldwonder waarop de
Oeralstormen en toendratyfoons zich na het vertrek van de overwintering
uitleefden in een zichzelf aanjagende vijandigheid.’
Smeltende ijskappen zijn nooit
goed nieuws, tenzij ze verhalen als deze doen ontdooien.
Donald Niedekker: Waarachtige
beschrijvingen uit de permafrost, Koppernik, Amsterdam 2022, 211 p. ISBN 9789083174402. Distributie De Wolken
deze pagina printen of opslaan