Poëzie

BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2022

Joke van Leeuwen: Aan tafels. Een gedicht

door Dirk De Geest

Joke van Leeuwen is een begenadigd taalkunstenaar. Die enorme taalbeheersing en virtuositeit heeft zij gedemonstreerd in haar vele kinder- en jeugdboeken, maar net door die roem dreigt haar poëzie voor volwassenen onopgemerkt te blijven. Met de bundel Levenslust – die opmerkelijk genoeg in deze nieuwe uitgave onvermeld blijft – schreef Joke van Leeuwen een lang, lyrisch-episch gedicht dat bruiste van de vitaliteit, met een sprekend ik dat aandacht en meeleven toonde voor alles uit de omgeving.  

Diezelfde intense levenservaring komt ook naar voren in de nieuwe bundel Aan tafels. Een gedicht. Tafels zijn een symbool van vereniging, samenzijn en samen praten, gedachten en herinneringen uitwisselen. Het zijn objecten die zowel de intimiteit van geliefden en gezinnen als het feestgedruis of de politieke toespraak hebben meegemaakt. Het zijn vooral stille getuigen die het verleden en het heden in één doorlopende stroom van indrukken verenigen. In die zin nodigt Van Leeuwen alles en iedereen uit die haar bestaan heeft gekleurd. Overigens blijven die tafels relatief vaag en onbestemd, want de illustraties (van de hand van de dichter) laten alle stoelen zien, die zich levend kronkelen, buigen en rollen over de bladzijden. Alleen al daardoor wordt de traditionele scheiding tussen het levende en het levenloze opgeheven.
 
Belangrijk is wel hoe van bij het begin de klemtoon ligt op de mentale energie van de ik-figuur: zij is het die ‘denkt’, ‘verbeeldt’, ‘oproept’ en ‘verzint’. Zij is het ook die als dichter creatieve beelden en associatieve sprongen aanbrengt, die de leeservaring onophoudelijk ontregelt en een volstrekt eigen wereld creëert van woorden. Die ik heeft een springerige identiteit doordat zij weigert samen te vallen met een of ander vaststaand beeld. Zij springt van hier naar daar, van nu naar toen of straks. Haar mentale vermogens brengen allerlei vormen van gelijktijdigheid tot stand. Tegelijk met de vele herinneringen, vaak gestimuleerd door de aanwezigheid van objecten die het verleden oproepen, zijn er verwijzingen naar onrust in de stad, naar smetangst en isolatie, naar migratie… Die onrust is niet vreemd, maar het ik ziet er ook een nieuwe bron in van mogelijkheden: zelfs het verlies wordt meegedragen als een soort van innerlijke winst. In die zin is deze bundel er geen van een heimweevol verlangen naar vroeger, wel integendeel. Joke van Leeuwen weet uit alles vitaliteit te putten, en haar enthousiaste wilskracht werkt bijzonder aanstekelijk op de lezer.  
 
De ontregeling van de verbeelding zet zich voort in de ontregeling van de taal: veel zinnen zijn half af. Daarenboven vragen deze gedichten ook iets van de lezer; die moet verwijzingen via beelden achterhalen (maar vaak gaat het om doodgewone voorwerpen, zoals een computerscherm) en zich overgeven aan de soms chaotische verbeeldingswereld van de auteur. Tegelijk is die chaos slechts schijn, want deze poëzie is geschreven met een haast mathematische principe: elke regel varieert maar even in lengte, en elke bladzijde telt hetzelfde aantal regels. Joke van Leeuwen is hier even briljant als in haar vorige bundel, en dat wil wel wat zeggen.  
 
Joke van Leeuwen: Aan tafels. Een gedicht, Querido, Amsterdam 2022, 71 p. : ill. ISBN 9789021469751. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan