Poëzie
BOEKEN NR. 10, DECEMBER 2022
Roger de Neef: Het hier. Gedichtenboek 1962-2022
door Dirk De Geest
Voor zijn tachtigste verjaardag
kreeg Roger de Neef een prachtig cadeau: een bijzonder monumentale en smaakvol
uitgegeven verzamelbundel van zijn poëzie. Bij die gelegenheid maakte de
dichter een ruime selectie uit zijn eerder werk, aangevuld met een ruime
afdeling verspreide gedichten (met onder meer zijn eerste probeersels in het
Frans) én met een volstrekt nieuwe bundel die eveneens ‘Het hier’ als titel
kreeg. Het geheel is voorzien van bibliografische en biografische informatie en
van een inleiding waarin de dichter zelf zijn lange poëtische odyssee overloopt
en enkele krachtlijnen van zijn oeuvre blootlegt.
Dat een overzicht van 60 jaar poëtische activiteit als
titel Het hier meekreeg, is
allerminst een toeval. In zijn oeuvre is Roger de Neef sinds jaar en dag een
dichter van de tegenwoordige tijd. Voor hem is het nu het kruispunt van
verleden, heden en toekomst, een ankerpunt dat de wisselwerking van de tijden
bij uitstek laat zien. Op soortgelijke wijze domineert in zijn poëzie een ‘hier’,
als een synthese van alle denkbare ruimtes. In de geest van de mens ontstaan zo
allerhande verbindingen, en onze blik op de werkelijkheid is daarvan de
weerspiegeling. Zelfs een visionaire ervaring is daarbij mogelijk, waardoor het
oeuvre van Roger de Neef omschreven kan worden als een soort van fervente
‘aardse mystiek’.
Aanvankelijk schreef de dichter in de lijn van het postexperimentalisme,
poëzie die gekenmerkt werd door surrealistische beelden en een ontwrichte
zinsbouw. In die vroege gedichten heeft hij geselecteerd en sommige teksten
zijn gedeeltelijk herschreven. Daardoor wordt de thematische coherentie van het
oeuvre aanmerkelijk verhoogd, maar tegelijk wordt de stilistische evolutie die
De Neef heeft doorgemaakt, van een haast maniëristische stijl naar een
uitgepuurde zegging en een gedragen ritme, enigszins veronachtzaamd. Hoe dan
ook is het project van De Neef van meet af aan voor hemzelf duidelijk. Zijn
lyriek is hymnisch en erop gericht de diepere zin van de werkelijkheid te achterhalen.
Dat verklaart waarom deze poëzie bewust al te anekdotische gegevens schuwt: die
leren misschien wel iets over de zielenroerselen van de dichter maar hun belang
reikt nooit verder dan het occasionele. In plaats daarvan opteert de dichter
voor een aantal motieven die tot symbolen uitgroeien in zijn werk.
In de eerste plaats presenteert De Neef de kosmos als een
geïntegreerd samenspel van krachten en elementen. De vier oerelementen spelen
daarin een belangrijke rol, aangezien ze bronnen zijn van energie en leven.
Daarnaast heeft de dichter duidelijk iets met bomen. Zij vormen de verbinding
tussen hemel en aarde, en door hun vertraagd bestaan vormen ze evenzeer een
brug tussen (een ver) verleden en heden. In veel opzichten ziet de dichter in
bomen een model voor het menselijke bestaan. In die zin is De Neef een
authentiek natuurdichter, maar zijn fascinatie voor het leven van de fauna
heeft wel degelijk een filosofische inslag. Op analoge wijze transformeert hij
de liefde en de geliefde tot een unieke relatie die als het ware de harmonie in
de kosmos versterkt en in stand houdt. Erotiek en lichamelijkheid vormen
essentiële componenten van die versmelting met de ander. Ook de tijdelijkheid
is voor De Neef nauw verbonden met het bestaan van alles en elkeen. In zijn
oeuvre vormt de dood van meet af aan een centraal thema. De dood wordt van
langsom meer een noodzakelijke afsluiting die echter ook het leven bekroont:
eindigheid is een van de drijfveren van ons menselijke leven, van ons handelen
en onze aspiraties. Net door die poëtische boodschap is dit het werk van een
vitale humanist, met ideeën die veel mensen kunnen inspireren.
Stilistisch is Roger de Neef steeds meer zijn verzen gaan
uitpuren; overbodige adjectieven en ingewikkelde zinnen zijn in zijn recente
werk zeldzaamheden. In plaats daarvan treden reeksen op de voorgrond, waarin
die thema’s tot tal van variaties worden verwerkt op een haast muzikale wijze.
Daaraan is de fascinatie van De Neef voor de jazz uiteraard niet vreemd; niet
alleen in zijn jazzgedichten werkt hij graag met het contrast van tonen en
tegentonen, met herhalingen en syncopische breuken, met ketens van associaties
en motieven. Dit magistrale boek laat al die facetten van een consistent maar
tegelijk ook rijk oeuvre zien.
Roger de Neef: Het
hier. Gedichtenboek 1962-2022, Poëziecentrum, Gent 2022, 608 p. ISBN 9789056553104
deze pagina printen of opslaan