Peuters en kleuters

JEUGDBOEKEN NR. 1, JANUARI 2025

Heinz Janisch, Wolf Erlbruch (ill.): De koning en de zee

door Jen de Groeve

5+ - '"Ik ben de koning", zei de koning. / De zee ruiste een antwoord.' Op gezagsvolle spreektoon maakt een klein kereltje met rode oren en een opgezette neus duidelijk hoe hij de zaken ziet. De nood om zijn positie af te lijnen is dwingend, want behalve aan zijn kroon is zijn hoge status nergens van af te lezen. Niet van zijn onbeduidende voorkomen en niet van zijn mentale overwicht, want dit openingsverhaaltje vervolgt op een wat gedemptere toon:
 
‘”Ik weet het", zei de koning.
Hij werd stil en dacht na
"Ik weet het", mompelde hij.
Toen luisterde hij lange tijd naar het geruis.'
 
En hiermee is het patroon van de 21 korte verhalen in deze bundel vastgelegd. De koning spreekt stoutmoedig de elementen en het uitspansel aan, en hij vangt een glimp op van hun grootsheid. Hij tracht vat te krijgen op het ongrijpbare -- zijn schaduw, een geest, de nacht... -- en hij ervaart dat ze hem ontglippen. Hij wil koning zijn over de kat, de hond, de trompet, het potlood... en ze zijn hem elkeen in zeker opzicht de baas.
 
Verhaaltjes van twee tot maximum twaalf lijnen, waarin wezenlijke vragen worden opgeworpen in verband met macht, vrijheid, vergankelijkheid. En elk verhaaltje eindigt met een begin van inzicht. In het slotverhaal, 'De koning en de koningen' laat de kleine koning zijn kroon achter in het zand en gaat deel uitmaken van de wereld waarover hij dacht te heersen.
 
Heinz Janisch en Wolf Erlbruch (1948-2022) vinden elkaar uitstekend in deze bundel, waarin ze beiden (letterlijk) de ruimte scheppen om wezenlijke zaken aan de orde te laten komen. Janisch bevraagt de verhouding van de mens tot de wereld, in spaarzame tekstjes vol relativering en humor. Hij heeft geen op maat gesneden antwoorden, maar laat door de 21 verhaaltjes heen de koning ervaren dat, wanneer hij de zaken van de andere kant bekijkt, hij niet vastloopt op de grenzen van zijn kunnen. Meer nog, dat inzicht brengt een verrijking mee. Janisch stelt filosofische vragen aan de hand van een koninkje vol kinderlijke spontaniteit en overmoed. De situaties waarin hij terechtkomt, zijn al net zo banaal en relativerend als het alledaagse leven zelf:
 
'"Zit! Plaats! Kom hier!", riep de koning.
"Ik ben je koning!"
 
"Hier! Wacht! Aan de riem!", riep de koning.
Toen rende hij achter de hond aan.'
 
Dat humorvolle samengaan van filosofische draagwijdte met de dagdagelijkse werkelijkheid, geeft De koning en de zee zijn toegankelijke charme. Wolf Erlbruchs atypische koningsfiguurtje, dat er in geen enkel opzicht majestueus uitziet, laat een onverwacht uitgebreid scala van emoties zien: in de omtrekken -- zelfgenoegzaamheid, twijfel, boosheid, overgave, genot etc. spreken grotendeels uit de houdingen die hij aanneemt -- en in de variatie in de simpele streepjes die ogen en mond vormgeven. Erlbruch is wars van decoratie. Hij plakt zijn collages, die afgewerkt zijn met kleurpotlood, tegen een vrijwel lege achtergrond, zodat het accent volledig op de figuur en zijn gemoedsbeweging valt.
 
Illustraties die zijn teruggebracht tot essentiële lijnen en vormen, en verhalen die hun invulling krijgen door wat onuitgesproken blijft, vormen een combinatie waar je niet op uitgekeken raakt. Een zeer gewaardeerde heruitgave.
 
Heinz Janisch, Wolf Erlbruch: De koning en de zee, Hoogland en Van Klaveren, Hoorn, 2024, 48 p. : ill.  
ISBN 9789089674494. Vertaling van Der König und das Meer door Berd Ruttenberg

deze pagina printen of opslaan