Vanaf twaalf jaar
JEUGDBOEKEN NR. 6, JUNI 2025
Yuval Noah Harari, Ricard Zaplana Ruiz (ill.): Hoe vijanden vrienden kunnen worden
door Erick Kila
12+ - De Israëlische
wetenschapper Yuval Noah Harari (1976) publiceerde in 2011 From animals into
gods. A brief history of humankind – vert. Sapiens: een kleine
geschiedenis van de mensheid (Thomas Rap 2017). Het was het begin van een reeks
succesvolle boeken, waarin de schrijver het grotere geheel van de geschiedenis
van het menselijk bedrijf betrekt. In zijn serie voor de jeugd ‘Het mysterie
van de mens’ – waarin eerder Hoe wij het
machtigste dier op aarde werden en Waarom de wereld niet
eerlijk is verschenen -- blijft hij aan die opzet
trouw. Het voorspel van Hoe vijanden vrienden kunnen worden begint 5200
jaar geleden in de stad Uruk (in het huidige Irak). In die stad ontstond het
schrift.
De
titel van dit jeugdboek voor alle leeftijden houdt een belofte in. Maar
let wel op het werkwoord ‘kunnen’. Harari geeft in een opeenvolging van
verknoopte belevenissen van jongeren gestalte aan wat de essentie van de
menselijke activiteit is. Dit levert een inzicht op dat ‘kan’ worden gebruikt. De
proloog over de uitvinding van het schrift leidt naar verhalen uit de tijd van
belangrijke steden in de Oudheid. We maken een sprong naar 2500 jaar geleden,
naar de opkomst van Efeze, Carthago en Rome. Via de lotgevallen van jonge
mensen uit die tijd kunnen de lezers vaststellen en overpeinzen wat de drijfveren,
automatismen en hebbelijkheden van mensen toen waren en hoe die zich verhouden
tot de handel en wandel van de mens in het heden.
Het gaat allemaal stapsgewijs en
soepel. Harari dringt niets op, maar laat de lezer schijnbaar ongeregisseerd
ervaren hoe de mensheid eeuw na eeuw in dezelfde fuiken verzeild raakt en hoe,
met enig nadenken en toepassen van de logica, een heldere blik op onze menselijke
aanwezigheid eruit ziet. Alle essentiële zaken uit ons collectieve bewustzijn
komen aan de orde: godsdienst, identiteit, bezit en geld, macht, toekomst etc.
etc. Ervan uitgaande dat alles relatief is (Harari is geen fan van het
absolute), zet de schrijver op een prettig indirecte manier foute machthebbers
op hun nummer. Israël blijft hierbij overduidelijk niet buiten schot. Ook het godsgeloof
in al zijn verscheidenheid wordt kritisch en elegant doeltreffend doorgelicht.
Wie dan meent
dat denkscholen die van het geloofsdogma afstand nemen een antwoord zijn
(liberalisme bijvoorbeeld), zal verrast worden. Of nou ja, verrast? Bij alle
wegen die het denken inslaat op zoek naar rechtvaardige vrijheid en zuiverheid
komen we (uiteraard) het verschil tussen de theorie en de praktijk tegen. Als
er iets is dat het analyseren van menselijke activiteit door de eeuwen heen leert,
is het de onontkoombare sabotage van het zuivere door individuen met veel macht
en weinig geweten.
Hoe vijanden vrienden kunnen worden bevat voldoende handvatten om
de ‘waarheden’ van ontspoorde machthebbers te doorzien. Harari kleedt het
begrip ‘vijand’ doeltreffend uit en neutraliseert daarmee een beproefd wapen
van ook hedendaagse machtsmisbruikers. ‘Anders zijn’ staat niet gelijk aan ‘vijand
zijn’. Het is een inzicht dat alleen door de moed van individuen praktische
werkelijkheid kan worden. In een laatste hoofdstuk opent de schrijver
nog een deur naar een toekomst waarop de wetenschap haar stempel drukt. De
wetenschap als nieuwe heilsleer? Wie 5200 jaar menselijk bedrijf aan de hand
van Harari heeft meegevoeld, zal er zijn twijfels bij hebben.
Dit jeugdboek is een uitgekiend exposé
van hoe het toch zo gekomen is met de mensheid. Het geeft een houvast,
praktische antwoorden en een prikkel tot doordenken en alertheid. Dat is zeker niet
niks in deze turbulente tijden.
Yuval Noah Harari, Ricard Zaplana Ruiz: Hoe vijanden
vrienden kunnen worden, Leopold & Ploegsma, Amsterdam 2025, 151 p. : ill. ISBN
9789493295179. Vertaling van How Enemies Become Friends door Inge Pieters.
Distributie Standaard Uitgeverij
deze pagina printen of opslaan