Adolescenten

JEUGDBOEKEN NR. 5, NOVEMBER 2015

Aline Sax: Grensgangers

door Sanne Parlevliet

14+ - Hoewel er een aantal goed bekeken films is gemaakt over het leven in de DDR en vlak na de val van de muur, zijn er maar weinig boeken geschreven over dit recente hoofdstuk uit de geschiedenis. En nog minder jeugdboeken. En dat terwijl de setting zich zo goed leent voor het thematiseren van belangrijke waarden. Politieke waarden, zoals vrijheid van denken, vrijheid van meningsuiting, keuzevrijheid en bewegingsvrijheid. En sociale waarden, zoals vertrouwen, familie, vriendschap en liefde. Tegelijkertijd levert de bouw van de muur, het leven erachter en de val alle ingrediënten voor een spannende plot. Aline Sax weet het in Grensgangers te combineren tot een meeslepend verhaal over drie generaties DDR-bewoners; hoe de muur een familie uiteensloeg.
 
Julian, Marthe en Sybille zijn familie. Alle drie vertegenwoordigen ze een ‘muurgeneratie’: Julian de generatie die net volwassen is als de muur gebouwd wordt, Marthe de generatie die het langst achter de muur leeft en Sybille de generatie die net volwassen is als de muur valt. Alle drie hebben ze een andere verhouding tot de muur en het regime waar de muur symbool voor staat. Geen van drieën ontkomt aan zijn splijtende kracht.

Het eerste deel van het boek komt nog wat houterig op gang. Julian woont in het Oosten van Berlijn, maar werkt in het Westen en wordt daarom ‘grensganger’ genoemd. Door zijn contacten met collega’s en de vrienden die hij in het Westen maakt, vervreemdt hij langzaam maar zeker van de ideologie van het Oosten. Wanneer hij een West-Berlijns vriendinnetje krijgt gaat hij ook de manier van leven in het Oosten met andere ogen bekijken: de gebouwen zijn armoedig, voor de winkels staan lange wachtrijen, het eten is saai. Wat is er eigenlijk zo mooi aan het communisme? Sax neemt net te weinig tijd om Julians beleving van het Westen en de vervreemding van zijn familie te beschrijven. Wanneer de muur in 1961 wordt gesloten neemt hij wel erg snel het besluit om te vluchten. De grenswachter die hij nog van vroeger kent en hem tegenwerkt is zwart-wit neergezet. En dan pleegt Julian ook nog per ongeluk een moord. De vlucht wordt spannend beschreven, maar dit eerste deel berust toch vooral op sensatie.
 
Dat wordt anders vanaf deel twee. Hierin volgen we Marthe, die zich in 1977 nauwelijks nog herinnert dat de muur er niet stond. Samen met haar broer Florian zit ze in een leesclub die verboden boeken leest. Ze droomt over verzet en vergelijkt zichzelf met Sophie Scholl, een jonge verzetsstrijdster uit de Tweede Wereldoorlog. Wanneer een nieuw lid in de leesclub wordt geïntroduceerd raakt wat eerst slechts gedachten en gefluisterde overwegingen waren in een stroomversnelling. Marthe, haar broer en het nieuwe lid drukken pamfletten met oproerende leuzen en verspreiden deze. De ondertoon van dit tweede deel wordt gevormd door het wantrouwen dat er tussen iedereen heerst. Tussen de leden van de leesclub, tussen Marthe en haar vrienden, zelfs tussen Marthe en haar familie. Sax weet de spanning die dit oplevert zinderend op te voeren als Marthe en Florian worden opgepakt en Marthe tijdens de verhoren zelfs haar moeder gaat verdenken.
 
Voor Sybille, over wie het derde deel vertelt, speelt politiek aanvankelijk nauwelijks een rol. Zij heeft zich geschikt in het systeem en probeert daar gewoon het beste van te maken. Dat valt niet mee wanneer je voor je demente opa moet zorgen. Als haar oma in coma raakt, komt de muur toch weer in beeld. Sybille wil proberen haar oma in een westers ziekenhuis te krijgen, waar ze hopelijk beter behandeld kan worden. Ze probeert brieven over de muur te smokkelen, maar dit heeft geen succes. Wanneer de verdwenen gewaande Marthe plotseling opduikt, lijkt zich een mogelijkheid voor te doen. Maar met Marthe steekt ook het wantrouwen weer de kop op. Want waarom heeft Marthe twaalf jaar lang niets van zich laten horen, terwijl haar moeder zwaar depressief was door de verdwijning van haar kinderen? Waarom zingt opa nazistrijdliederen? En wie stuurt die vreemde kaarten met verzetsleuzen? Langzaam laat Aline Sax ook haar derde personage verstrikt raken in het politieke systeem waar zij zich zo lang aan conformeerde. Langzaam laat Aline Sax ook haar verscheurd raken door de geschiedenis die haar familie uit elkaar heeft geslagen.
 
Waar de eerste twee delen hoopvol eindigen, laat het einde van het laatste deel niet veel licht achter. Met de val van de muur is er voor Sybille weinig opgelost. Ook voor de lezer bestaan er nog veel raadsels en vragen, veel plotlijntjes blijven open. En dit is precies de kracht van het boek. Terwijl het verhaal wordt voortgestuwd door de zucht te weten hoe het afloopt, laat Aline Sax juist met het einde zien dat het nooit afloopt. Dat de bressen die de muur heeft geslagen niet ophouden bij het afbreken ervan.
 
Leuven : Davidsfonds, 2015, 392 p. ISBN 9789059086593 

deze pagina printen of opslaan