Peuters en kleuters
JEUGDBOEKEN NR. 7, DECEMBER 2015
Isabel Minhos Martins, Bernardo P. Carvalho (ill.): Tot hier en niet verder!
door Frauke Pauwels
4+ - Een rebels verhaal in woord en beeld,
dat belooft de cover van Tot hier en niet
verder! van Isabel Minhos Martins en Bernardo P. Carvalho. De handgeschreven
titel en expressieve tekening in viltstift lappen de regels van boek en
werkelijkheid aan hun laars. Niet alleen krijgt viltstift als materiaal hoogst
zelden exclusiviteit in illustraties, ook een boek zonder één ‘gedrukte’ letter
is ongebruikelijk. Bovendien zit een blauwtandige generaal met paarsrode neus
op een blauw stijgerend paard.
Dat spel met conventies vormt meteen ook de kapstok van het
werk, dat gebouwd is op het overtreden van de grens tussen verhaalwereld en
‘werkelijke’ wereld. Al op het schutblad wordt de lezer die verhaalwereld
binnengeleid: een massa letterlijk en figuurlijk kleurrijke personages worden
er voorgesteld. Realistische mensen met bevreemdende details en fantasiewezens
of ‘bekenden’ uit de populaire cultuur komen naast mekaar voor.
Zo vol als dat
schutblad is, zo leeg zijn de eerste pagina’s. Op de eerste dubbele pagina na
het titelblad komt een hond zoekend de pagina in gelopen, op de grens met de
vouwlijn staat een soldaat op wacht. Verder niets dan wit – en het duurt nog
tot de helft van het boek voor de rechterbladzijde wordt benut. ‘Stop!’ brult
de soldaat twee bladzijden verder een tekstballon van 1/3 bladzijde groot.
‘Sorry, meneer. Niemand mag oversteken naar de rechterbladzijde.’ Dat
rechterblad blijkt voorbehouden voor de generaal, want die wil ‘op elk moment
het verhaal binnen kunnen stappen’.
De overtreding van de grenzen
van de verhaalwereld is het begin van een verhaal rond regels, gehoorzaamheid
en autoriteit. Carvalho kiest daarbij, onder meer door de wat houterige, naïeve
tekenstijl en de kleurrijke, expressieve figuren, voor een humoristische toon.
De drukbevolkte prenten, waarin kleurvlakken gewoon over mekaar heen lopen,
nodigen uit tot langer kijken. Zo brengt ‘Ietie’ in ‘dat hij naar huis moet
bellen’ en mompelt een in zichzelf gekeerd ‘Roosje’, met rood kapje en rode
schoentjes ‘Ik mag niet met vreemden praten, ik mag niet met vreemden praten,
ik…’ Twee gevangenen die sterk aan de Daltons doen denken, proberen wat
onhandig te ontsnappen. De linkerpagina geraakt steeds voller en de menigte
komt steeds sterker in opstand tegen de soldaat, die aanvankelijk dapper stand
houdt. Tot de bal van spelende kinderen de rechterbladzijde op stuitert… Het is
het begin van een opstand tegen de ‘machthebber’, en als de generaal eindelijk
– op de linkerbladzijde, en niet de voor hem ‘voorbehouden’ rechter! – het
verhaal komt binnengereden, neemt iedereen het op voor de soldaat, ‘onze held’.
Het slot oogt, na de overtuigende opbouw, wat flauw, en speelt voornamelijk op
het metafictionele niveau – al staat ook hier een figuurtje klaar voor een
humoristische knipoog.
Waarom het schutblad achteraan figuren recupereert uit het
boek – op enkele na, is me onduidelijk. Doordat hoofdzakelijk roepende of
ruzieënde figuren werden gekozen, ondergraaft het blad zelfs de (eventuele)
subversieve boodschap van het boek: wie regels overtreedt, zo lijkt het nu te
zeggen, ontaardt in chaos.
Carvalho speelde al eerder met de conventies van het
prentenboek. Zo liet hij in het kijkboek Heeft
u soms een knipperlichtje gezien? twee leesrichtingen door mekaar lopen. De
vrijheid die hij als uitgever-illustrator heeft om de mogelijkheden van een
boek volledig te verkennen en naar zijn hand te zetten, wil hij niet laten
liggen, zo geeft hij zelf aan (‘Picturebook Makers’).
Tot hier en niet verder! biedt inderdaad een verfrissende
benadering van het verhaal en het prentenboek, en opent een gesprek over de
geldigheid van regels en gezag. Daarnaast garandeert het ook ‘gewoon’ heel wat
kijkplezier, dankzij de vele personages, hun gedragingen en de intervisuele
knipogen.
Haarlem :
Gottmer 2015, [36] p. : ill. Vert. van Daqui ninguém passa! Door J.H. Gever. ISBN
9789025761905
deze pagina printen of opslaan