Vanaf negen jaar

JEUGDBOEKEN NR. 4, FEBRUARI 2016

Ted van Lieshout: Rond vierkant vierkant rond. De beeldsonnetten

door Frauke Pauwels

 10+ - Ted van Lieshout is een van die dubbeltalenten die de Nederlandstalige literatuur rijk is, een man van woord en beeld. Met Rond vierkant vierkant rond. De beeldsonnetten lijkt hij resoluut de kaart van het beeld te trekken – al is tekst nooit ver weg. De bundel brengt een overzicht van zijn beeldsonnetten en die van anderen, wisselt die af met blokgedichten en weeft daar een toegankelijke inleiding tot de poëzie doorheen.

Als er iemand aan de grenzen van poëzie blijft tornen, dan is het Ted van Lieshout wel. Daarbij werkt hij alle richtingen uit. Van Lieshout experimenteert met controversiële onderwerpen, met nieuwe of met oude vormen en boort gedurfd nieuwe bronnen aan. Tegelijk blijft hij ijveren voor zichtbaarheid en toegankelijkheid. Hij was de initiatiefnemer van Poëziespektakel, de bloemlezing in tijdschriftvorm die na vijf delen is gestaakt door de uitgeverij. Intussen staat alweer een nieuw project in de startblokken en verscheen op gedichtendag het eerste nummer van het digitale Pretpark Poëzie, dat openstaat voor een brede waaier aan inzendingen.
 
Dat ook Van Lieshouts beeldsonnetten van onschatbare waarde zijn voor de toegankelijkheid en – om dat lelijke woord te gebruiken – ‘publieksverbreding’ van poëzie, blijkt uit dit boek. Niet alleen koppelt Van Lieshout hierin zijn eigen poëzie en het ontstaan van de beeldsonnetten aan een overzicht van de belangrijkste vormelijke kenmerken van poëzie, hij ruimt ook een flink deel van het boek in voor de beeldsonnetten die door anderen gemaakt zijn, als reactie op de zijne.
 
Wie van kwade wil is, zou het een tussendoortje kunnen noemen, een boek om de kieren van het oeuvre te dichten en wat ‘makkelijk’ geld te maken. Niets is minder waar. Deze bundel getuigt van Van Lieshouts talent om schijnbaar losse dingen samen te brengen dankzij krachtige visuele en verbale associaties. Zo krijg je bijvoorbeeld een reeks beeldsonnetten op basis van een ronde vorm, van borrelnootje over pepernoot tot spruitje. Die spruitjes leiden tot een blokgedicht over de geboorte van een worteltje, waarin gespeeld wordt met de betekenis van ‘uw jongste spruit’, goed voor een essayistisch stukje over naamgeving, ‘Poëzie begint al voor je geboorte’, waarin originaliteit en alliteratie worden belicht. En zo spint het boek zich bladzijde na bladzijde uit tot een heerlijk web van woorden en beelden in een heldere en overtuigende vormgeving. De terugkeer van het eerste geometrische beeldsonnet bij de verbeelding van rijmsoorten, rijmschema’s, dichtvormen en metrum bijvoorbeeld is niet alleen grafisch mooi, maar werkt ook didactisch ondersteunend. Nu ik Van Lieshouts toelichting lees, vraag ik me af hoe leerkrachten Latijn en Nederlands er ooit in zijn geslaagd metrum zo moeilijk te doen lijken.
 
Sommige delen knipogen naar eerder werk, zoals het blokgedicht over de kaboutster-van-plezier, dat net als de gedichten uit Driedelig paard aan sprookjes refereert en reflecteert over de mogelijkheden en grenzen van taal. Grenzen lijken er in Rond vierkant vierkant rond nauwelijks te zijn. Dat poëzie niet gevangen hoeft te blijven in woorden, is daar het beste voorbeeld van: de navolging van de beeldsonnetten door een breed publiek getuigt van een groot plezier in vormen en patronen, dat gaandeweg naar taal kan worden omgezet. ‘Taal is toveren’, zoals een van de delen luidt en ‘Poëzie is spelen met taal’, in een deel wat verderop. Dat poëzie plezier moet zijn, maakt Van Lieshout overtuigend waar – ook Poëziespektakel en Pretpark Poëzie refereren aan dat idee.
 
Rond vierkant vierkant rond gidst de lezer langs het ontstaan van gedichten, belicht onderweg allerlei begrippen en mogelijkheden, strooit met beelden en woorden als met snoepgoed en is visueel sterk opgebouwd. Wie poëzie wil ontdekken, herontdekken of doorgeven, kan zich geen mooiere speeltuin wensen.
 
Amsterdam : Leopold 2015, 108 p. : ill. ISBN 9789025868734 

deze pagina printen of opslaan