Vanaf negen jaar

Joukje Akveld, Annemarie Terhell: De werelden van Tonke Dragt

door Kirstin Vanlierde

9+ - De werelden van Tonke Dragt luidt de ondertitel van dit stevige boek en dit klopt bijzonder goed. Joukje Akveld en Annemarie Terhell zijn met liefde in het universum van Tonke Dragt gedoken, en hun boek is een pareltje, waar mensen voor wie het werk van deze schrijfster veel betekent, urenlang plezier aan zullen beleven en met warmte naar terug zullen grijpen.
 
In wat op het eerste gezicht een alfabetisch glossarium van Dragts belangrijkste figuren en thema’s lijkt, duikt bij het lezen snel een interessante gelaagdheid op. Ja, het werk staat gerangschikt volgens het ABC, maar dat blijkt al net zo intrigerend en rijk als het Galgenkind vindt, als hij zijn letters aan het leren is in de Januaraanse Ambassade. Veel letters tellen meer dan één begrip. Zo beschrijft de D niet alleen Dragt als 'Dubbeltalent', maar wordt er ook aandacht besteed aan de 'Driehoeksverhouding' die haar personages geregeld aangaan, de 'Dubbelgangermotieven' in haar werk en de 'Dwaas' van de boshut als personage.  
 
De illustraties zijn subliem: Akveld en Terhell konden putten uit al het werk van Tonke Dragt en uit de samenwerking met Annemarie van Haeringen, maar ook uit oude schetsen, nooit uitgegeven collages, foto’s van Dragts kindertijd in Indonesië en nog veel meer. Bovendien wordt tijdens het lezen onmiddellijk duidelijk dat de samenstellers van dit boek veel contact hebben gehad met de schrijfster, en de lezer komt dingen aan de weet over Tonke Dragt die hij heel waarschijnlijk nog niet wist, bijvoorbeeld welke boeken er in haar boekenkast staan en welke verhalen haar diep hebben beïnvloed.
 
Een echte chronologie zit er niet in, maar toch begint het boek onder de A van ‘Andere werelden’ met de kindertijd van de schrijfster in Indonesië, om vandaar de brug te slaan naar de immense fantasie van Tonke Dragt en de andere werelden die zij vervolgens bedacht, eerst om de verveling en de angst van het jappenkamp te vergeten, later gewoon omdat die werelden zich in haar verbeelding aan haar presenteerden en een eigen leven gingen leiden onder de vorm van landkaarten, illustraties en vervolgens verhalen. De lezer krijgt door deze biografische elementen genoeg houvast om niet helemaal te verdwalen in de doolhof van personages, stijlen, tekeningen, landschappen en titels.
 
Deze beschrijving doet misschien een beetje denken aan hoe de boeken van Tonke Dragt ook op de lezer overkomen, en dat klopt. Dit ABC-boek is niet door Tonke bedacht of geschreven, maar het leest bijna alsof dat wel zo had kunnen zijn. Akveld en Terhell hebben de heldere, een beetje schelmse stijl van Tonke dicht benaderd, en spelen met voetnoten en knipoogjes zoals zij dat zelf ook doet. Nog een reden waarom fans van Tonke Dragt van dit boek kunnen genieten: het biedt op zeer Tonke-achtige wijze een inkijk in haar leven en werk die ze de lezer tot nu zelf niet gaf.
 
Door de combinatie van langere teksten en paginagrote prenten met kleinere brokjes informatie, snippertjes tekst en illustratiefragmenten die soms over heel verschillende dingen gaan, maar toch altijd een gemeenschappelijke kern hebben, kun je dit zonder enig voorbehoud een collageboek noemen, helemaal in de lijn van Dragts werk. De vormgever heeft schitterend werk verricht: visueel verveelt het geen seconde, zonder dat het geheel bombastisch of overladen wordt.

Er blijft één bedenking bij dit boek, maar dat is eerder een vraag dan een punt van kritiek. Akveld en Terhell stellen dat je hun ABC-boek gerust kunt lezen als je niet vertrouwd bent met het werk van Tonke Dragt, en dat je aan een zeer summiere voorstelling van een aantal centrale thema’s en personages genoeg hebt om je voor de rest een weg te zoeken door het werk. Ik betwijfel dit. Of eerder, ik betwijfel of de lezer net zo betoverd zal worden door Dragts werelden als hij haar verhalen niet kent. Het ABC-boek blijft een doolhof, en een deel van het plezier om alle details te ontdekken zit hem precies in het feit dat de lezer zoveel vertrouwde elementen en personages tegenkomt, en er tegelijk achtergrond bij krijgt. Een jonge lezer die geen benul heeft wie Tiuri is, Frans van der Steg niet kent of zich geen voorstelling kan maken van Helder Marsjan, zou wel eens echt verloren kunnen lopen in deze kleurrijke doolhof en het boek teleurgesteld aan de kant leggen. Maar misschien vergis ik mij — ik hoop het eigenlijk. Want de boeken van Tonke Dragt zijn van een aparte orde en verdienen het niet alleen om op deze schitterende manier in de bloemetjes te worden gezet. Ze verdienen het vooral om te worden ontdekt, zoals een ontdekkingsreiziger of een planeetonderzoeker dat zou doen, en dan te worden gelezen en herlezen, en herlezen.  
 
Joukje Akveld, Annemarie Terhell: De werelden van Tonke Dragt, Leopold, Amsterdam 2013, 189 p. : ill. ISBN 9789025861148. Distributie Standaard Uitgeverij
 
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswelp 

deze pagina printen of opslaan