Vanaf negen jaar

Peter van Gestel: Nikki

door Vanessa Joosen

10+ - Nikki werd in de najaarsfolder van Querido aangekondigd als een 'light'-versie van Peter van Gestel. De felroze achterflap doet er alles aan om die indruk te bevestigen. Er staat een krantenknipsel op met een advertentie voor een filmproject en de wat schreeuwerige commentaar: "Nikki gaat naar de auditie en het wordt de spannendste dag van haar leven!"
 
Na de zware thema’s van Winterijs en Die dag aan zee was mijn nieuwsgierigheid naar het nieuwe boek in elk geval geprikkeld: ik kon me niet meteen iets voorstellen bij de combinatie van die twee romans en de aankondiging van de firma 'Film en Vertier'.
 
Al snel blijkt dat de auditie slechts een kleine rol speelt in het verhaal: centraal staan de familierelaties in het gezin van Nikki, en de vriendschap die zich ontwikkelt tussen Nikki en Sem. Die laatste is een roodharige jongen die Nikki ontmoet op de tram, wanneer ze met haar zwangere moeder op weg is naar de auditie. Sem staat niet op voor Nikki's puffende moeder, en Nikki gaat meteen met hem in discussie. Als Sem ook op de auditie opduikt, ontwikkelt zich een liefde-haat relatie tussen de twee, die een heleboel spitse gesprekken oplevert. Dit is Van Gestel op zijn best.
 
Het hele filmgebeuren daarentegen zorgt eerder voor een anticlimax in het verhaal: de auditie van Nikki en Sem loopt niet vlot, en wordt bovendien onderbroken wanneer Nikki's moeder haar eerste weeën krijgt. De volgende scènes spelen zich af in de buurt van het ziekenhuis, waar Nikki en Sem samen de tijd verdrijven terwijl moeder ligt te bevallen. Hun filmcarrière ziet er niet langer veelbelovend uit, hun pad naar de roem wordt doorkruist door allerlei onverwachte gebeurtenissen, schreeuwerige mobieltjes en bizarre figuren.
 
Het boek is meer een echte van Gestel geworden dan het spannende avonturenverhaal dat de achterflap belooft. De thematiek lijkt misschien wat toegankelijker dan de tragische onderwerpen uit Winterijs (holocaust) en Die dag aan zee (dood), maar de stijl van Van Gestel is even weerbarstig als altijd. Ook al wordt Sip uit Die dag aan zee geconfronteerd met het verlies van haar broer, en krijgt Nikki er net een broertje bij, toch verschillen de hoofdpersonages uit van Gestels twee laatste boeken niet zo veel van elkaar: ze trekken aan en stoten meteen weer af, ze zijn assertief, spitsvondig, gevoelig en onvoorspelbaar. Duidelijke communicatie is niet meteen de sterkste kant van de mensen die van Gestel beschrijft, maar de manier waarop hij een gebrekkige communicatie in taal kan gieten vormt wél één van de sterkste kanten in zijn werk. De volgende passage is daar een goed voorbeeld van:
 
"Ik denk aan mama, dacht Nikki, en ik zie Sem, morgen ben ik hem misschien vergeten.
'Morgen ben je me vergeten,' zei Nikki.
'Ik slaap niet thuis vannacht,' zei Sem. 'En zo'n bed bij andere mensen heeft altijd een hekel aan me. Zelfs als ik me niet beweeg piept het of kreunt het. Soms word ik 's nachts wakker in zo'n vreemd bed, weet je wat ik dan denk?'
'Nee,' zei Nikki.
'Ik denk: waar ben ik nou weer in godsnaam? Ik lig ergens in een vreemd huis in een vreemd bed, maar waar is dat huis? En hoe zien de mensen eruit van wie dit huis is?'
'Dan val je zeker niet meer in slaap, hè?'
'Dat zou kunnen. Maar misschien ben ik niet eens echt wakker als ik zoiets denk.'
'Ik zei daarnet,' zei Nikki, 'ik zei: "morgen ben je mij vergeten."'
Sem keek haar zo verbaasd aan dat Nikki bijna schrok.
'Nee hoor,' zei hij. 'Wat denk je wel?'"

Vragen worden bijna nooit meteen of enkel ontwijkend beantwoord, en vaak reageren personages pas achteraf op wat hun gesprekspartner heeft gezegd. Non-verbale communicatie of schijnbaar betekenisloze frasen zeggen vaak meer over wat mensen echt denken, voelen en willen en als lezer moet je voortdurend alert zijn om die signalen op te pikken. Vervreemding is niet alleen een thema dat geregeld in het boek opduikt, ook de gesprekken en personages hebben een vervreemdend effect op de lezer die zich verwacht aan een rechtlijnig, duidelijk kinderboek.
 
Maar wie bereid is om zich te laten vervreemden wordt daar zeker ook voor beloond. Met mooi taalspel, maar ook bijvoorbeeld met de talloze motiefjes die vaak onopvallend in het verhaal verweven zitten. Zo vormt het laatste hoofdstuk een spiegel van het eerste: de dag is rond, een aantal gebeurtenissen herhalen zich in een andere vorm. Ook citeren Nikki en Sem voortdurend uit de tekst die ze voor hun auditie vanbuiten moesten leren. De lezer krijgt die tekst nooit integraal, maar moet hem reconstrueren uit de verwijzingen van Nikki en Sem. Bovendien gaan de twee zelf met de zinnen experimenteren, ze transformeren ze en passen ze aan aan de situatie van het moment. Eén van die zinnen, "waar ben ik hier?" wordt zo vaak herhaald (onder andere in bovenstaand fragment) dat hij bijna metafysische connotaties krijgt.
 
Slechts af en toe lijkt van Gestel toe te geven aan het lichte avonturenverhaal, en dat compromis levert niet altijd de geloofwaardigste passages op. De hele familieverzameling aan het eind van het boek bij Nikki thuis is gezellig, maar niet echt overtuigend, met name de verzoening tussen Nikki's grootmoeder en haar aanbidder heeft iets van een flauw kolderverhaal. Nog minder geloofwaardig is dat ook de regisseur van 'Film en Vertier' nog even bij Nikki thuis binnenspringt: de firma wil namelijk het pasgeboren broertje van Nikki casten voor één van hun komende producties. De logica is hier zoek: waarom moeten ze nog diezelfde avond langskomen en een net bevallen vrouw lastig vallen, wanneer ze de baby pas een hele tijd later nodig zullen hebben? En waarom moet het net die baby zijn en geen andere? De kunstgreep is nodig om het hele filmverhaal voor Nikki af te sluiten met een anticlimax, niet zij, maar haar broertje krijgt een filmrol, maar een lezer die even kritisch is als Nikki, Sem en Sip slikt dat niet zonder meer en dat kan Van Gestel ons moeilijk kwalijk nemen, in zijn werk heeft hij ons immers de charme van de weerspannigheid getoond. 
 
Peter van Gestel: Nikki, Querido, Amsterdam 2005, 168 p. ISBN 90-451-0203-X
 
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswelp

deze pagina printen of opslaan