6+ - Grafisch kunstenaar Maurits Cornelis Escher
(1898-1972) was van mening dat ‘alleen zij die het absurde durven ondernemen,
het onmogelijke bereiken’. Dit is precies hoe het verhaal begint: de ietwat
onzekere Nadir en de ondernemende Zenith weten dat het onmogelijk is om op de
kubussen in het behang te lopen, maar ze doen het toch.
Nadir en Zenith zien er in gedaante uit als mens, maar hebben
de snavel van een vogel. Vogels, in het bijzonder de Perzische mensvogel,
hebben steeds een belangrijke rol gekregen in het werk van Escher en in eerdere
boeken van Wouter van Reek was ook al een soortgelijke verschijning (Keepvogel) waar te nemen. De namen van
de twee hoofdpersonages zijn overigens niet toevallig gekozen: Nadir en Zenith verwijzen
naar de extreme verdwijnpunten die het werk van Escher typeren: het zenit(h) is
het punt recht boven de waarnemer en het nadir is het punt recht onder de
kijker.
‘“Hoe moet je iets zoeken als je
niet weet wat het is?” zegt Nadir.
“Misschien bestaat het niet eens
en weten wij dat niet.”’
Typisch aan de werken van Escher is dat ze er nooit
hetzelfde uitzien: elke blik is vatbaar voor suggestie en biedt de kijker de mogelijkheid
om iets nieuws te ontdekken. Bovendien zijn de prenten stuk voor stuk
hersenoefeningen, want wat je ziet, is vaak niet wat het lijkt. Hoewel de
tekeningen van Van Reek beduidend minder ingewikkeld en verfijnd zijn dan de
prenten van Escher, is de tekst dat niet. De abstracte en vaak dubbelzinnige bewoordingen
maken dan ook dat het boek toch wel wat leeservaring vraagt.
Tijdens hun ontdekkingstocht
door Eschers wereld lopen Nadir en Zenith ook de kunstenaar zelf tegen het
lijf, die hen aanmaant om niet door zijn tekeningen te lopen. Net zoals het de
‘echte’ Escher betaamde, uit hij kritiek op de theoretici die zijn werk vanuit
wiskundige hoek proberen te verklaren. Het was in de eerste plaats zijn doel om
mensen te verwonderen.
‘“Ach ja, die geleerden,” zucht
meneer Escher. “Die zijn zo slim dat ze te dom zijn om te snappen dat niemand
hen begrijpt. Maar ze brengen me wel op een idee. Als ik nou een wenteltrap
maak die ergens anders uitkomt dan je denkt…”’
Door een kinderboek te maken
over de wereld van Escher heeft Van Reek zichzelf een heuse uitdaging op de
hals gehaald. Eschers prenten zitten immers zo vernuftig in elkaar dat ze zelfs
voor vele volwassenen een raadsel blijven. De auteur was echter niet aan zijn
proefstuk toe: eerder maakte hij, ook in de reeks ‘Kunstprentenboeken’ van
Leopold en het Gemeentemuseum Den Haag, al een prentenboek over schilder Piet
Mondriaan (Keepvogel en Kijkvogel in het
spoor van Mondriaan, 2011). In Nadir
en Zenith in de wereld van Escher is duidelijk te merken dat Van Reek zich
verdiept heeft in het werk en leven van Escher. Dit uit zich in opmerkzaamheden
als de linkshandigheid van Escher en de vele details uit zijn werk die terug te
vinden zijn in het boek.
‘”Hé wat gek, deze
kant op vallen is helemaal niet zo eng,” zegt Nadir. “Hoe kan dat?”
“Doordat we nu niet tegen de
grond botsen natuurlijk,” zegt Zenith.
“Als de aarde niet in de weg zit
is vallen eigenlijk vliegen.”’
Net als het werk van Escher zit het boek vol oneindigheden
en contradicties. Escher speelt voortdurend met de wetten van de zwaartekracht.
Het hoogtepunt van de illustraties is een duizelingwekkend caleidoscopisch
beeld op een oneindige achtergrond van driedimensionale figuren. Net dan slaat
Escher zelf de bladzijde om en is het, net zoals in de beroemde lithografie Prentententoonstelling uit 1956, niet
duidelijk of de personages toeschouwer dan wel onderdeel van de tekening zijn. Van
Reek ontwikkelde hiervoor een speciaal tekenprogramma waarmee hij deze
spiegelingen kan nabootsen.
Het boek eindigt met een ultieme verwijzing naar de
kenmerkende grenzeloosheid in Eschers œuvre: wanneer je de
achterflap omdraait, kom je terug bij het begin uit. Het is zoals de auteur het
zelf zegt: ‘als je denkt dat je het begrijpt, dan heb je het niet begrepen’.
Wouter van Reek: Nadir en Zenith in de wereld van Escher,
Leopold, Amsterdam 2019, 32 p. : ill. ISBN 9789025876913. Distributie Standaard
Uitgeverij
deze pagina printen of opslaan